Helicobacter pylori a mikrobiota – objawy i leczenie

Helicobacter pylori, gram-ujemna, spiralna bakteria, stała się „gwiazdą” świata nauki, gdy w roku 2005 przyznano Nagrodę Nobla dwóm naukowcom – Barremu Marshallowi i Robinowi Warrenowi – za odkrycie jej powiązania z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. To, co okazało się najbardziej zaskakujące, gdy w latach 80. XX wieku Marshall i Warren badali Helicobacter pylori, to fakt, że bakteria ta bardzo dobrze kolonizuje kwaśne środowisko żołądka, o którym wcześniej sądzono, że jest sterylne. Od tamtego momentu znacznie lepiej poznano samą bakterię Helicobacter pylori, jak i złożoną mikrobiotę układu pokarmowego człowieka. Okazało się, że środowisko mikrobiologiczne żołądka jest znacznie bardziej zróżnicowane (może w nim występować nawet kilkadziesiąt różnych rodzajów bakterii), a sama infekcja Helicobacter pylori nie zawsze prowadzi wyłącznie do negatywnych dla zdrowia skutków.

Helicobacter pylori – pasażerka „na gapę”?

Częstość występowania zakażenia Helicobacter pylori jest zaskakująco wysoka i prawdopodobnie dotyczy nawet 50% światowej populacji (w zależności od regionu geograficznego wynosi od 19 do 88%). Rocznie na całym świecie do zakażenia dochodzi nawet u 4 miliardów osób. Historia współistnienia tej bakterii z ludźmi sięga prawdopodobnie dziesiątków tysięcy lat, a większość osób przechodzi infekcję bezobjawowo. Przewlekłe zakażenie Helicobacter pylori prowadzi do rozwoju niedokwasoty żołądka poprzez zmianę pH z kwaśnego na zasadowe, uszkadza błonę śluzową żołądka i zaburza równowagę mikrobioty, co w konsekwencji może prowadzić do nieprzyjemnych powikłań. Helicobacter pylori to bakteria, która wywołuje przewlekły stan zapalny oraz odpowiada za takie choroby górnego odcinka przewodu pokarmowego jak:

• wrzody żołądka i dwunastnicy,
• zapalenie błony śluzowej żołądka,
• nowotwór żołądka.

Zakażenie Helicobacter pylori sprzyja także chorobom pozażołądkowym, również takim, które wydają się zupełnie niezwiązane z pierwotną infekcją. Należą do nich zaburzenia metaboliczne: cukrzyca, niealkoholowe stłuszczenie wątroby czy otyłość. Tego typu powikłania są związane ze zmianami w mikrobiocie, które obejmują cały przewód pokarmowy – od przełyku, przez żołądek, na jelicie grubym skończywszy.

Z drugiej strony, równowagę mikrobioty zaburza nie tylko infekcja, ale też jej leczenie – eradykacja silnymi antybiotykami w połączeniu z bizmutem i lekami z grupy IPP, które hamują wydzielanie kwasu solnego. Skuteczne leczenie zmniejsza ryzyko raka żołądka, ale jednocześnie zmienia mikrobiotę, wywołując spadek jej różnorodności i liczebności.

Zakażenie Helicobacter pylori może sprzyjać rozwojowi raka żołądka, który potrafi początkowo powodować niecharakterystyczne objawy ze strony układu pokarmowego. Należy jednak podkreślić, że najpoważniejsze powikłanie infekcji Helicobacter pylori dotknie zaledwie 1-3% osób zakażonych. Od czego zatem zależy prawdopodobieństwo negatywnego wpływu na zdrowie bakterii Helicobacter pylori? Jest to związane między innymi z:

• uwarunkowaniami genetycznymi gospodarza,
• zjadliwością bakterii,
• stylem życia osoby zakażonej,
• przyjmowanymi lekami,
• warunkami środowiskowymi.

Warto się natomiast zastanowić: czy współistnienie człowieka i Helicobacter pylori niesie jakieś pozytywne efekty zdrowotne?

Helicobacter pylori – nie taka zła, jak ją malują?

Niektórzy badacze uznają występowanie Helicobacter pylori za pospolite i wskazują, że niepowikłana infekcja może zadziałać na korzyść gospodarza. W literaturze naukowej można znaleźć doniesienia, według których zakażenie tą bakterią zmniejsza ryzyko rozwoju alergii, chorób atopowych (szczególnie u dzieci) i reumatoidalnego zapalenia stawów. W innych badaniach wykazano zależność między infekcją Helicobacter pylori a mniejszym ryzykiem rozwoju nieswoistych stanów zapalnych jelit (tzw. IBD), do których należą między innymi choroba Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (sprawdź też: zespół jelita drażliwego (IBS). Podejrzewa się, że wynika to z oddziaływania między bakterią a układem odpornościowym osoby zakażonej. To swoisty trening dla komórek odpornościowych, który może zapobiegać wystąpieniu autoagresji w przyszłości.

Temat pozytywnego wpływu na zdrowie współbytowania człowieka z Helicobacter pylori pozostaje otwarty. Potrzebne są dalsze, obszerne badania w tym temacie.

Helicobacter pylori a mikrobiota jelitowa – przed leczeniem. Objawy Helicobacter pylori

Długotrwałe, często wieloletnie i bezobjawowe zakażenie bakterią Helicobacter pylori nie zawsze musi prowadzić do znacznego zaburzenia równowagi mikrobioty przewodu pokarmowego, zwanego dysbiozą. Stopień dysbiozy u każdej osoby z infekcją będzie inny i zależny od wielu wspomnianych wcześniej indywidualnych uwarunkowań.

U przeważającej części osób zakażenie Helicobacter pylori przebiega bez objawów zakażenia. Pomimo bardzo dużej częstości infekcji w ogólnej populacji, u nie tak dużej części z nich stwierdza się wrzody żołądka lub dwunastnicy. Jednak gdy Helicobacter pylori na dobre „rozhula” się w żołądku, to infekcja będzie miała wpływ na znaczne nasilenie dysbiozy, co ważne, w obrębie całego przewodu pokarmowego. W przypadku 10-20% osób pojawiają się takie objawy zakażenia jak: nudności, wymioty, wzdęcia, biegunki, niestrawność, zgaga czy bóle brzucha, szczególnie bóle w nadbrzuszu. W przypadku wrzodów żołądka i dwunastnicy są to bóle brzucha w trakcie posiłku, natomiast w przypadku wrzodu dwunastnicy – bóle na czczo.

Jeśli często obserwujesz u siebie powyższe objawy, takie jak chociażby nudności czy wymioty, niezwłocznie udaj się na konsultację lekarską! Niestety chorzy często dowiadują się o zakażeniu, dopiero gdy mają już wrzody, którym towarzyszą silne bóle brzucha po jedzeniu.

Tym, co będzie widoczne na pierwszy rzut oka w badaniu obrazowym żołądka, jakim jest gastroskopia, to zmiana kwasowości treści żołądkowej, przewlekłe zapalenia błony śluzowej żołądka oraz pojawiające się z czasem wrzody i nowotwór. Dysbioza w żołądku może sprzyjać rozwojowi nowotworu żołądka poprzez wytwarzanie metabolitów sprzyjających nowotworzeniu, uszkadzanie DNA czy tłumienie odporności przeciwnowotworowej.

Jednak infekcja może modulować nie tylko mikrobiotę w żołądku, ale także w jelitach, w tym w odległej od żołądka okrężnicy. Zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej w zakażeniu Helicobacter pylori wywiera także wpływ na rozwój otyłości, zaburza równowagę energetyczną i gospodarkę węglowodanową (pierwszy krok do cukrzycy typu 2), nasila ogólnoustrojowy stan zapalny, pogarsza wchłanianie witaminy B12.

Co ciekawe, w badaniach brakuje spójności dotyczącej zmian w kompozycji mikrobioty u osób z zakażeniem bakterią Helicobacter pylori. W zależności od źródła uzyskiwano sprzeczne wyniki. W niektórych badaniach wykazywano spadek liczebności i różnorodności mikrobioty u osób zakażonych Helicobacter pylori. W innych zaś badacze podkreślają sytuację odwrotną – większą różnorodność i liczebność mikrobioty u osób zainfekowanych tą bakterią. Kontrowersyjne i niespójne wyniki mogą być związane z różnym stopniem rozwoju zakażenia, a także ze zmiennymi związanymi z indywidualnymi cechami badanych osób, które mogą wpływać na przebieg infekcji i stopień dysbiozy.

Jest to także jasny sygnał, który wskazuje, że nie wiemy wszystkiego na temat tej niezwykle ciekawej bakterii i jej wpływu na zdrowie człowieka.

Diagnostyka Helicobacter pylori

W celu rozpoznania obecności Helicobacter pylori, wykonuje się następujące badania diagnostyczne:

• Gastroskopia – podczas tego badania lekarz pobiera wycinek błony śluzowej żołądka i sprawdza go pod kątem zmian zapalnych bądź nowotworowych. Następnie wycinek nakłada na wskaźnik z mocznikiem – zmiana jego barwy oznacza obecność bakterii Helicobacter pylori. To tzw. test ureazowy, czyli najbardziej skuteczna metoda wykrycia zakażenia tą bakterią (wici bakterii wytwarzają ureazę, tj. enzymy rozkładające mocznik do amoniaku i dwutlenku węgla).
• Oznaczenie antygenu w kale – tego typu testy są dostępne w aptece i do samodzielnego wykonania przez pacjenta. W razie pozytywnego wyniku należy skonsultować się z lekarzem.
• Oznaczenie przeciwciał w krwi – test ten także dostępny jest w aptece i do samodzielnego wykonania przez pacjenta. Nie da się jednak stwierdzić, czy, w przypadku zakażenia, chory już się wyleczył, z racji że przeciwciała mogą pozostawiać w ciele przez długi czas.
• Test oddechowy – bada obecność mocznika w wydychanym powietrzu.

Helicobacter pylori a mikrobiota jelitowa – po leczeniu

Leczenie zakażenia Helicobacter pylori, często powikłanego objawami żołądkowo-jelitowymi i stanem zapalnym błony śluzowej żołądka, nazywa się eradykacją. Eradykacja, w podstawowym schemacie leczenia zakażenia, obejmuje podanie:

• dwóch różnych leków przeciwbakteryjnych – najczęściej są to metronidazol i tetracyklina,
• cytrynianu bizmutu,
• leku z grupy IPP – inhibitorów pompy protonowej, który hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku.

Niektórzy badacze i lekarze są zdania, że leczenie powinno się prowadzić u każdej osoby zakażonej, bez względu na objawy i stopień powikłań. Inni zaś twierdzą, że póki infekcja nie stwarza zagrożenia, to nie należy wprowadzać farmakoterapii. Jednak co do jednego nie ma wątpliwości – eradykacja znacząco zaburza mikrobiotę przewodu pokarmowego, zmieniając naturalnie panujące w przewodzie pokarmowym warunki (leki IPP) oraz zmniejszając liczebność i różnorodność mikroorganizmów bytujących w przewodzie pokarmowym (IPP i antybiotyki).

Helicobacter pylori jest bakterią stosunkowo oporną na działanie antybiotyków, stąd konieczność podania co najmniej dwóch leków z tej grupy (oraz jednego leku zmniejszającego wydzielanie soku żołądkowego). Niestety rutynowo prowadzona eradykacja wśród wszystkich zakażonych pogłębia problem antybiotykooporności.

Barbara Dąbrowska-Górska

Bibliografia:

• Ali Nabavi-Rad i inni, The double-edged sword of probiotic supplementation on gut microbiota structure in Helicobacter pylori management, Gut Microbes. 2022 Jan-Dec;14(1):2108655. doi: 10.1080/19490976.2022.2108655.
• Chieh-Chang Chen i inni, The interplay between Helicobacter pylori and gastrointestinal microbiota, Gut Microbes. 2021 Jan-Dec;13(1):1-22. doi: 10.1080/19490976.2021.1909459.
• Chikara Iino, Tadashi Shimoyama, Impact of Helicobacter pylori infection on gut microbiota, World J Gastroenterol. 2021 Oct 7;27(37):6224-6230. doi: 10.3748/wjg.v27.i37.6224.
• Christos Liatsos i inni, Helicobacter pylori, gastric microbiota and gastric cancer relationship: Unrolling the tangle, World J Gastrointest Oncol. 2022 May 15;14(5):959-972. doi: 10.4251/wjgo.v14.i5.959.
• Gracia M Martin-Nuñez i inni, Gut Microbiota: The Missing Link Between Helicobacter pylori Infection and Metabolic Disorders?, Front Endocrinol (Lausanne). 2021 Jun 17;12:639856. doi: 10.3389/fendo.2021.639856. eCollection 2021.
• Masoud Keikha, Mohsen Karbalaei, Probiotics as the live microscopic fighters against Helicobacter pylori gastric infections, BMC Gastroenterol. 2021 Oct 20;21(1):388. doi: 10.1186/s12876-021-01977-1.
• Seyedeh Zahra Bakhti, Saeid Latifi-Navid, Interplay and cooperation of Helicobacter pylori and gut microbiota in gastric carcinogenesis, BMC Microbiol. 2021 Sep 23;21(1):258. doi: 10.1186/s12866-021-02315-x.
• Xiao-Wei Wu i inni, Helicobacter pylori infection and inflammatory bowel disease in Asians: a meta-analysis, World J Gastroenterol. 2015 Apr 21;21(15):4750-6. doi: 10.3748/wjg.v21.i15.4750.

Więcej informacji na temat poszczególnych bakterii znajdziesz w poniższych artykułach:

• Lactobacillus rhamnosus
• Lactobacillus plantarum
• Lactobacillus paraplantarum
• Helicobacter pylori a mikrobiota – dobry czy zły „policjant”?
• Enterococcus spp. – bakterie o wielu obliczach
• Escherichia coli – jelitowy koń trojański
• Clostridium difficile – laseczki bezwzględnie beztlenowe
• Clostridium perfringens – toksyczna, zła i wścibska
• Campylobacter jejuni – drobni przestępcy
• Bifidobacterium longum
• Bifidobakterie – strażnicy homeostazy naszego organizmu
• Bifidobacterium breve
• Bifidobacterium animalis