Helicobacter pylori a mikrobiota

Helicobacter pylori gram-ujemna, spiralna bakteria stała się „gwiazdą” świata nauki, gdy w roku 2005 przyznano Nagrodę Nobla dwóm naukowcom – Barremu Marshallowi i Robinowi Warrenowi za odkrycie jej powiązania z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. To, co okazało się najbardziej zaskakujące, gdy w latach 80-tych XX wieku Marshall i Warren badali Helicobacter pylori to fakt, że bakteria ta bardzo dobrze kolonizuje kwaśne środowisko żołądka, o którym wcześniej sądzono, że jest sterylne. O tamtego moment znacznie lepiej poznano samą bakterię Helicobacter pylori, jak i złożoną mikrobiotę układu pokarmowego człowieka. Okazało się, że środowisko mikrobiologiczne żołądka jest znacznie bardziej zróżnicowane (może w nim występować nawet kilkadziesiąt, różnych rodzajów bakterii), a sama infekcja Helicobacter pylori nie zawsze prowadzi wyłącznie do negatywnych dla zdrowia skutków.

Helicobacter pylori – pasażerka na „gapę”?

Częstość występowania zakażenia Helicobacter pylori jest zaskakująco wysoka i prawdopodobnie dotyczy nawet 50% populacji na świecie (w zależności od regionu geograficznego wynosi od 19 do 88%). Rocznie na całym świecie do zakażenia dochodzi nawet u 4 miliardów osób. Historia współistnienia tej bakterii z ludźmi sięga prawdopodobnie dziesiątków tysięcy lat, a u większości osób infekcja pozostaje bezobjawowa. Przewlekłe zakażenie Helicobacter pylori prowadzi do rozwoju niedokwasoty żołądka poprzez zmianę pH z kwaśnego na zasadowe, uszkadza błonę śluzową żołądka, zaburza równowagę mikrobioty, co w konsekwencji może prowadzić do:

• wrzodów żołądka i dwunastnicy,
• nowotworu żołądka,
• chłoniaka związanego z błoną śluzową żołądka.

Zakażenie Helicobacter pylori sprzyja także chorobom pozażołądkowym, również takim, które wydają się być zupełnie niezwiązane z pierwotną infekcją. Należą do nich zaburzenia metaboliczne  – cukrzyca, niealkoholowe stłuszczenie wątroby czy otyłość. Tego typu powikłania są związane ze zmianami w mikrobiocie, które obejmują cały przewód pokarmowy od przełyku, przez żołądek, na jelicie grubym skończywszy.

Z drugiej strony równowagę mikrobioty zaburza nie tylko infekcja, ale też jej leczenie – eradykacja silnymi antybiotykami w połączeniu z bizmutem i lekami z grupy IPP, które hamują wydzielanie kwasu solnego. Skuteczne leczenie zmniejsza ryzyko raka żołądka, ale jednocześnie zmienia mikrobiotę wywołując spadek jej różnorodności i liczebności.

Należy jednak podkreślić, że najpoważniejsze powikłanie infekcji Helicobacter pylori, jakim jest nowotwór żołądka dotknie zaledwie 1-3% osób zakażonych. Od czego zatem zależy prawdopodobieństwo negatywnego wpływu na zdrowie bakterii Helicobacter pylori? Jest to związane między innymi z:

• uwarunkowaniami genetycznymi gospodarza,
• zjadliwością bakterii,
• stylem życia osoby zakażonej,
• przyjmowanymi lekami,
• warunkami środowiskowymi.

Warto się zastanowić, czy współistnienie człowieka i Helicobacter pylori ma jakieś pozytywne efekty zdrowotne?

Helicobacter pylori – nie taka zła, jak ją malują?

Niektórzy badacze uznają występowanie Helicobacter pylori za pospolite i wskazują, że niepowikłana infekcja może zadziałać na korzyść gospodarza. W literaturze naukowej można znaleźć doniesienia, według których zakażenie tą bakterią zmniejsza ryzyko rozwoju alergii, chorób atopowych (szczególnie u dzieci) i reumatoidalnego zapalenia stawów. W innych badaniach wykazano zależność między infekcją Helicobacter pylori a mniejszym ryzykiem rozwoju nieswoistych stanów zapalnych jelit (tzw. IBD ),do których należą między innymi choroba Leśniowskiego Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Podejrzewa się, że wynika to z oddziaływania między bakterią a układem odpornościowym osoby zakażonej. To swoisty trening dla komórek odpornościowych, który może zapobiegać wystąpieniu autoagresji w przyszłości.

Temat pozytywnego wpływu na zdrowie współbytowania człowieka z Helicobacter pylori pozostaje otwarty. Potrzebne są dalsze, obszerne badania w tym temacie.

Helicobacter pylori a mikrobiota jelitowa – przed leczeniem

Długotrwałe, często wieloletnie i bezobjawowe zakażenie Helicobacter pylori nie zawsze musi prowadzić do znacznego zaburzenia równowagi mikrobioty przewodu pokarmowego, zwanej dysbiozą. Stopień dysbiozy u każdej osoby z infekcją będzie inny i zależny od wielu, wspomnianych wcześniej indywidualnych uwarunkowań.

Jednak, gdy Helicobacter pylori na dobre „rozhula” się w żołądku, to infekcja będzie miała wpływ na znaczne nasilenie dysbiozy, co ważne, w obrębie całego przewodu pokarmowego. Tym, co będzie widoczne na pierwszy rzut oka w badaniu obrazowym żołądka, jakim jest gastroskopia, to zmiana kwasowości treści żołądkowej, przewlekłe zapalenia żołądka oraz pojawiające się z czasem wrzody i nowotwór. Dysbioza w żołądku może sprzyjać rozwojowi nowotworu żołądka poprzez wytwarzanie metabolitów sprzyjających nowotworzeniu, uszkadzanie DNA czy tłumienie odporności przeciwnowotworowej.

Jednak infekcja może modulować nie tylko mikrobiotę w żołądku, ale także w jelitach, w tym w odległej od żołądka okrężnicy. Zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej w zakażeniu Helicobacter pylori wywiera także wpływ na rozwój otyłości, zaburza równowagę energetyczną i gospodarkę węglowodanową (pierwszy krok do cukrzycy typu 2), nasila ogólnoustrojowy stan zapalny.

Co ciekawe w badaniach brakuje spójności dotyczącej zmian w kompozycji mikrobioty u osób, z zakażeniem Helicobacter pylori. W zależności od źródła uzyskiwano sprzeczne wyniki. W niektórych badaniach wykazywano spadek liczebności i różnorodności mikrobioty u osób zakażonych Helicobacter pylori. W innych zaś badacze podkreślają sytuację odwrotną – większą różnorodność i liczebność mikrobioty u osób zainfekowanych tą bakterią. Kontrowersyjne i niespójne wyniki mogą być związane z różnym stopniem rozwoju zakażenia, a także ze zmiennymi związanymi z indywidualnymi cechami badanych osób, które mogą wpływać na przebieg infekcji i stopień dysbiozy.

Jest to także jasny sygnał, który wskazuje, że nie wiemy wszystkiego na temat tej niezwykle ciekawej bakterii i jej wpływu na zdrowie człowieka.

Helicobacter pylori a mikrobiota jelitowa – po leczeniu

Leczenie powikłanego objawami żołądkowo-jelitowymi i stanem zapalnym błony śluzowej żołądka zakażenia Helicobacter pylori nazywane się eradykacją. Eradykacja, w podstawowym schemacie leczenia, obejmuje podanie:

• dwóch różnych antybiotyków – najczęściej metronidazol i tetracyklina,
• cytrynianu bizmutu,
• leku z grupy IPP – inhibitorów pompy protonowej, który hamuje wydzielanie kwasu solnego w żołądku.

Niektórzy badacze i lekarze są zdania, że leczenie powinno się prowadzić u każdej osoby zakażonej, bez względu na objawy i stopień powikłań. Inni zaś twierdzą, że póki infekcja nie stwarza zagrożenia, to nie należy wprowadzać farmakoterapii. Jednak, co do jednego nie ma wątpliwości – eradykacja znacząco zaburza mikrobiotę przewodu pokarmowego zmieniając naturalnie panujące w przewodzie pokarmowym warunki (leki IPP) oraz zmniejszając liczebność i różnorodność mikroorganizmów bytujących w przewodzie pokarmowym (IPP i antybiotyki).

Helicobacter pylori jest bakterią stosunkowo oporną na działanie antybiotyków, stąd konieczność podania co najmniej dwóch leków z tej grupy. Niestety rutynowo prowadzona eradykacja wśród wszystkich zakażonych pogłębia problem antybiotykooporności.

Barbara Dąbrowska-Górska

Bibliografia:

• Ali Nabavi-Rad i inni, The double-edged sword of probiotic supplementation on gut microbiota structure in Helicobacter pylori management, Gut Microbes. 2022 Jan-Dec;14(1):2108655. doi: 10.1080/19490976.2022.2108655.
• Chieh-Chang Chen i inni, The interplay between Helicobacter pylori and gastrointestinal microbiota, Gut Microbes. 2021 Jan-Dec;13(1):1-22. doi: 10.1080/19490976.2021.1909459.
• Chikara Iino, Tadashi Shimoyama, Impact of Helicobacter pylori infection on gut microbiota, World J Gastroenterol. 2021 Oct 7;27(37):6224-6230. doi: 10.3748/wjg.v27.i37.6224.
• Christos Liatsos i inni, Helicobacter pylori, gastric microbiota and gastric cancer relationship: Unrolling the tangle, World J Gastrointest Oncol. 2022 May 15;14(5):959-972. doi: 10.4251/wjgo.v14.i5.959.
• Gracia M Martin-Nuñez i inni, Gut Microbiota: The Missing Link Between Helicobacter pylori Infection and Metabolic Disorders?, Front Endocrinol (Lausanne). 2021 Jun 17;12:639856. doi: 10.3389/fendo.2021.639856. eCollection 2021.
• Masoud Keikha, Mohsen Karbalaei, Probiotics as the live microscopic fighters against Helicobacter pylori gastric infections, BMC Gastroenterol. 2021 Oct 20;21(1):388. doi: 10.1186/s12876-021-01977-1.
• Seyedeh Zahra Bakhti, Saeid Latifi-Navid, Interplay and cooperation of Helicobacter pylori and gut microbiota in gastric carcinogenesis, BMC Microbiol. 2021 Sep 23;21(1):258. doi: 10.1186/s12866-021-02315-x.
• Xiao-Wei Wu i inni, Helicobacter pylori infection and inflammatory bowel disease in Asians: a meta-analysis, World J Gastroenterol. 2015 Apr 21;21(15):4750-6. doi: 10.3748/wjg.v21.i15.4750.

Więcej informacji na temat poszczegółnych bakterii znajdziesz w artykułach:

• Lactobacillus rhamnosus
• Lactobacillus plantarum
• Lactobacillus paraplantarum
• Helicobacter pylori a mikrobiota – dobry czy zły „policjant”?
• Enterococcus spp. – bakterie o wielu obliczach
• Escherichia coli – jelitowy koń trojański
• Clostridium difficile – laseczki bezwzględnie beztlenowe
• Clostridium perfringens – toksyczna, zła i wścibska
• Campylobacter jejuni  – drobni przestępcy
• Bifidobacterium longum
• Bifidobakterie – strażnicy homeostazy naszego organizmu
• Bifidobacterium breve
• Bifidobactrium animalis