Mikrobiota a alergie pokarmowe

Alergie pokarmowe dotykają przede wszystkim najmłodszych dzieci, szczególnie niemowląt. Badania z ostatnich lat pozwoliły zaobserwować, że prawidłowe kształtowanie się mikrobioty jelitowej w pierwszych 1000 dniach życia ma ogromne znaczenie w zapobieganiu alergii pokarmowej. Współczesna nauka dysponuje nową metodą leczenia alergii. Jest nią celowana probiotykoterapia, która pomaga przywracać równowagę mikrobioty jelitowej.

Czym jest alergia pokarmowa?

Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego wynikająca ze spożycia określonego produktu (np. mleka krowiego). Reakcja ta jest powtarzalna i rozwija się także wtedy, gdy dany produkt jest spożywany w ilości, która jest dobrze tolerowana przez osoby zdrowe. Ujmując to prościej, w alergii pokarmowej układ odpornościowy traktuje produkty spożywcze, na które uczulona jest dana osoba jak „wroga” i próbuje je zwalczać.

W wyniku tej wzmożonej reakcji rozwijają się objawy stanu zapalnego wynikające z aktywności komórek odpornościowych i wydzielanych przez nie substancji (np. histaminy). Charakterystyczne dla alergii pokarmowej jest to, że jej symptomy mogą pojawić się w odległych narządach i nie dotyczą wyłącznie układu pokarmowego. Do najczęściej występujących objawów alergii pokarmowej należą:

• kolka brzuszna,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• wymioty,
• biegunka,
• pokrzywka,
• wodnisty katar,
• obrzęk krtani,
• kaszel,
• zaczerwienieni spojówek,
• obrzęk krtani i oskrzeli.

Objawy alergiczne przyjmują postać od łagodnych, po niebezpieczne, zagrażające życiu. To, co odróżnia alergię pokarmową np. od nietolerancji laktozy to wspominany wcześniej udział układu odpornościowego.

Większość alergii pokarmowych to tzw. reakcje IgE zależne. Co to znaczy? W wyniku kontaktu z alergenem komórki odpornościowe, limfocyty B, reagują produkcją tzw. przeciwciał (immunoglobulin) w klasie IgE. To białka wyspecjalizowane w niszczeniu antygenów, w tym przypadku teoretycznie niegroźnego pokarmu. W ten sposób dochodzi do uczulenia limfocytów, która rozpoznały wroga i nauczyły się wydzielania konkretnych przeciwciał, w odpowiedzi na kontakt z alergenem. Właśnie dlatego, gdy osoba uczulona kolejny raz zjada dany produkt, to reakcja alergiczna następuje niemal natychmiastowo.

Alergia pokarmowa może także rozwijać się w wyniku innych mechanizmów działania układu odpornościowego niezależnych od przeciwciał IgE, jednak są to przypadki zdecydowanie rzadsze.

Jak dochodzi do rozwoju alergii pokarmowej?

Na rozwój alergii pokarmowej mają wpływ zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe. Ryzyko nieprawidłowej reakcji na pokarm rośnie szczególnie wtedy, gdy rodzice dziecka i/lub jego rodzeństwo również zmagają się z występowaniem alergii. Wystąpienie objawów alergicznych najczęściej wynika jednak nie tylko z genetyki, a ze złożenia czynników środowiskowych, które ujawniają skłonność genetyczną.

Częstość występowania alergii pokarmowej znacząco wzrosła w ciągu ostatnich dwudziestu lat, co może być związane z tzw. „zachodnim stylem życia”, czyli z:

• częstym stosowaniem antybiotyków,
• znaczącą poprawą warunków higienicznych,
• mniejszym kontaktem z przyrodą i zwierzętami,
• mniejszą liczebnością rodzin (i co za tym idzie mniejszą stymulacją układu odpornościowego),
• spożywaniem żywności wysokoprzetworzonej.

Duże znaczenie może mieć również rosnąca liczba cięć cesarskich. Wszystko to wpływa na wzrost zachorowań na alergię. Co ciekawe, dokładnie te same czynniki zaburzają także równowagę mikrobioty w przewodzie pokarmowym. Z tych obserwacji zrodziła się hipoteza, według której zaburzona równowaga mikrobioty stanowi jedną z ważniejszych przyczyn rozwoju alergii pokarmowej, a jednocześnie ingerencja w mikrobiotę może objawy alergiczne znacząco złagodzić.

Mikrobiota alergika

Coraz więcej dowodów wskazuje, że dysbioza (zaburzenie równowagi mikrobioty) jelitowa jest jednym z ważniejszych mechanizmów sprzyjających rozwojowi alergii pokarmowej. Ogromne znacznie mają także wspomniane wcześniej czynniki środowiskowe i genetyczne, jednak modyfikacja większości z nich pozostaje poza wpływem człowieka.

Przywracanie równowagi mikrobioty jelitowej to obiecujący sposób na złagodzenie objawów, a także jedno z ważniejszych działań w zapobieganiu alergii. To szczególnie istotne w kontekście ograniczonych możliwości doustnego odczulania na alergeny pokarmowe u dzieci.

W obserwacjach na ludziach kluczowe okazało się kształtowanie mikrobioty jelitowej w pierwszych miesiącach życia (koncepcja pierwszych 1000 dni). Znacznie może mieć także sposób odżywiania matki w ciąży. Dawniej sądzono, że jeśli stwierdza się obciążenie genetyczne alergiami w rodzinie, to matka powinna unikać najważniejszych alergenów pokarmowych zarówno w ciąży, jak i w trakcie karmienia piersią. Obecnie odchodzi się od tego podejścia. Restrykcyjna dieta eliminacyjna zmienia mikrobiotę matki, a mikrobiota matki wpływa na kolonizację jelit niemowlęcia (np. przez łożysko, w trakcie porodu pochwowego czy w czasie karmienia piersią).

Do czynników zwiększających ryzyko zaburzenia mikrobioty u niemowląt i małych dzieci należą:

• poród przez cesarskie cięcie,
• poród przedwczesny,
• karmienie mlekiem modyfikowanym (warto zaznaczyć, że coraz lepsze receptury mleka modyfikowanego zmniejszają skalę problemu),
• wczesne podanie antybiotyków,
• nieprawidłowo przeprowadzone rozszerzanie diety,
• mniejsza liczba rodzeństwa,
• ograniczony kontakt ze zwierzętami.

Barbara Dąbrowska-Górska

Bibliografia:

• Alejandra Rey-Mariño, M Pilar Francino, Nutrition, Gut Microbiota, and Allergy Development in Infants, Nutrients. 2022 Oct 15;14(20):4316. doi: 10.3390/nu14204316.
• Bożena Cukrowska i inni, The Relationship between the Infant Gut Microbiota and Allergy. The Role of Bifidobacterium breve and Prebiotic Oligosaccharides in the Activation of Anti-Allergic Mechanisms in Early Life, Nutrients. 2020 Mar 29;12(4):946. doi: 10.3390/nu12040946.
• Diana A Chernikova i inni, Microbiome Therapeutics for Food Allergy, Nutrients. 2022 Dec 3;14(23):5155. doi: 10.3390/nu14235155.
• E Zubeldia-Varela, Microbiome and Allergy: New Insights and Perspectives, J Investig Allergol Clin Immunol. 2022 Oct;32(5):327-344. doi: 10.18176/jiaci.0852.
• Giuseppe Murdaca, Vitamin D and Microbiota: Is There a Link with Allergies?, Int J Mol Sci. 2021 Apr 20;22(8):4288. doi: 10.3390/ijms22084288.
• Kirsi M Järvinen i inni, Immunomodulatory effects of breast milk on food allergy, Ann Allergy Asthma Immunol. 2019 Aug;123(2):133-143. doi: 10.1016/j.anai.2019.04.022. Epub 2019 Apr 29.
• Margherita Di Costanzo i inni, Nutrition during Pregnancy and Lactation: Epigenetic Effects on Infants’ Immune System in Food Allergy, Nutrients. 2022 Apr 23;14(9):1766. doi: 10.3390/nu14091766.
• Rachel L Peters i inni, Update on food allergy, Pediatr Allergy Immunol. 2021 May;32(4):647-657. doi: 10.1111/pai.13443. Epub 2021 Jan 21.
• Roberto Berni Canani, Gut Microbiome as Target for Innovative Strategies Against Food Allergy, Front Immunol. 2019 Feb 15;10:191. doi: 10.3389/fimmu.2019.00191. eCollection 2019.
• Shuo Wang, Association Between Breastmilk Microbiota and Food Allergy in Infants, Front Cell Infect Microbiol. 2022 Jan 12;11:770913. doi: 10.3389/fcimb.2021.770913. eCollection 2021.
• Supinda Bunyavanich, M Cecilia Berin, Food allergy and the microbiome: Current understandings and future directions, J Allergy Clin Immunol. 2019 Dec;144(6):1468-1477. doi: 10.1016/j.jaci.2019.10.019.
• William Zhao i inni, The gut microbiome in food allergy, Ann Allergy Asthma Immunol. 2019 Mar;122(3):276-282. doi: 10.1016/j.anai.2018.12.012. Epub 2018 Dec 20.