Mikrobiota a alergie pokarmowe

Alergie pokarmowe dotykają przede wszystkim niemowląt i małych dzieci. Badania z ostatnich lat pozwoliły zaobserwować, że prawidłowe kształtowanie się mikrobioty jelitowej w pierwszym 1000 dni życia ma ogromne znaczenie w zapobieganiu alergii pokarmowej. Współczesna nauka dysponuje nową metodą leczenia alergii. Jest nią celowana probiotykoterapia, która pomaga przywracać równowagę mikrobioty jelitowej.

Czym jest alergia pokarmowa?

Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego wynikająca ze spożycia określonego produktu (np. białka mleka krowiego). Reakcja ta jest powtarzalna i rozwija się także wtedy, gdy dany produkt jest spożywany w ilości, która jest dobrze tolerowana przez osoby bez alergii. Ujmując to prościej, w alergii pokarmowej układ odpornościowy traktuje produkty spożywcze, na które uczulona jest dana osoba, jak „wroga” i próbuje je zwalczać.

Objawy alergii pokarmowej

W wyniku tej wzmożonej reakcji rozwijają się objawy stanu zapalnego wynikające z aktywności komórek odpornościowych i wydzielanych przez nie substancji (np. histaminy). Charakterystyczne dla alergii pokarmowej jest to, że jej symptomy mogą pojawić się w odległych narządach i nie dotyczą wyłącznie układu pokarmowego. Objawy alergii pokarmowej mogą wystąpić już zaledwie po paru minutach od kontaktu z alergenem, ale może też się to stać po nawet kilku godzinach. Natychmiastowe alergie pokarmowe zazwyczaj oznaczają nietolerancję pokarmową na którąś z grup najczęstszych alergenów. W niektórych przypadkach może też jednak dotyczyć innych pokarmów. Szacuje się, że w ogólnej populacji częstość występowania alergii pokarmowej wynosi 1-2 % u dorosłych, a około 8% u dzieci. Alergia pokarmowa jest zaburzeniem, które może ponadto wpływać negatywnie na przebieg chorób takich jak zespół jelita wrażliwego. Jakie objawy występują zatem w przypadku alergii pokarmowej? Do najczęściej występujących objawów alergii pokarmowej należą:

• kolka brzuszna,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• wymioty,
• biegunka,
• pokrzywka,
• wodnisty katar,
• obrzęk krtani,
• kaszel,
• zaczerwienienie spojówek,
• obrzęk krtani i oskrzeli.

Objawy alergiczne przyjmują postać od łagodnych po niebezpieczne, zagrażające życiu. To, co odróżnia alergię pokarmową np. od nietolerancji laktozy, to wspomniany wcześniej udział układu odpornościowego.

Większość alergii pokarmowych to tzw. reakcje IgE zależne, czyli zależne od przeciwciał IgE. Co to znaczy? W wyniku kontaktu z alergenem komórki odpornościowe, limfocyty B, reagują produkcją tzw. przeciwciał (immunoglobulin) w klasie IgE (IgE są to immunoglobiny, które odpowiadają za reakcje alergiczne). To białka wyspecjalizowane w niszczeniu antygenów, w tym przypadku teoretycznie niegroźnego pokarmu. W ten sposób dochodzi do uczulenia limfocytów, które rozpoznały wroga i nauczyły się wydzielania konkretnych przeciwciał w odpowiedzi na kontakt z alergenem. Właśnie dlatego, gdy osoba uczulona kolejny raz zjada dany produkt, reakcja alergiczna następuje niemal natychmiastowo.

Alergia pokarmowa może także rozwijać się w wyniku innych mechanizmów działania układu odpornościowego niezależnych od przeciwciał IgE, jednak są to przypadki zdecydowanie rzadsze.

Alergia pokarmowa u niemowląt

Alergie pokarmowe u niemowlaków przede wszystkim pojawiają pod wpływem spożycia białka mleka krowiego i jaja kurzego. Najczęstsze objawy nietolerancji laktozy (alergii na białko mleka krowiego) obejmują objawy ze strony układu pokarmowego: ból brzucha, kolki czy ulewanie się. Mówiąc o alergii u dzieci najmłodszych, niepożądane objawy mogą też czasami przyjmować formę zmian skórnych takich jak zaczerwienia skóry bądź wysypka.

Alergia pokarmowa u dzieci

Dzieci trochę starsze borykają się często z objawami skórnymi. W przypadku alergii pokarmowej u dziecka mogą się pojawić: pokrzywka, świąd czy też wysypka. Alergia u dzieci może równie często wywołać objawy ze strony przewodu pokarmowego. Mogą występować biegunki, bóle brzucha i wymioty. Przyczyną reakcji alergicznych u dzieci jest zazwyczaj alergia na mleko krowie. Wśród innych potencjalnych alergenów znajdują się: czekolada, orzechy, jaja kurze.

Alergia pokarmowa u dorosłych

U osób dorosłych alergie pokarmowe występuje najczęściej w przypadku spożycia orzechów, wybranych ryb i owoców morza. Objawy alergii u dorosłych najczęściej dotyczą miejscowych dolegliwość w obrębie jamy ustnej. Nierzadko występuje także kichanie oraz nieżyt nosa, a także wyżej wspomniane dolegliwości skórne i ze strony układu pokarmowego.

Jakie są rodzaje alergii pokarmowych?

U chorych mogą występować różne rodzaje alergii pokarmowych.

Zespół alergii jamy ustnej to jedna z postaci alergii, który występuje u osób, u których uczulenie na alergeny wziewne wiąże się z tą na alergeny pokarmów. W polskich warunkach dotyka to chociażby osób z alergią na pyłek brzozy, u których po spożycia pokarmu (np. jabłka) pojawiają się po chwili objawy skórne.

Alergie pokarmowe mogą wiązać się także z zapaleniem błony śluzowej przewodu pokarmowego, a nawet z chorobą refluksową.

Jednak najbardziej niebezpiecznym objawem alergii pokarmowej jest wstrząs anafilaktyczny. W szczególności narażeni są chorzy na astmę. Do pokarmów, które przede wszystkim wywołują wstrząs anafilaktyczny, należą chociażby: jaja kurze, krewetki, orzeszki ziemne, ryby, seler, sezam. Objawy anafilaksji potrafią ujawnić się już po paru minutach od kontaktu z alergenem. Czasem występuje po dłuższym czasie – godzinie, kilku godzinach. Na początku pojawiają się objawy skórnie, takie jak: pokrzywka, swędzenie i zaczerwienie skóry. Z czasem reakcja organizmu może się nasilić i objąć układ oddechowy, układ krążenia oraz przewód pokarmowy. Możliwe są wtedy problemy z oddychaniem, osłabienie, uczucie gorąca, zawroty głowy, bóle brzucha i nudności.

Istnieją ponadto pseudoalergie pokarmowe, których przejawy przypominają alergię pokarmową. Za pseudoalergie pokarmowe odpowiadają dodawane w obecnych czasach do pokarmów substancje takie jak konserwanty bądź barwniki, a czasem także naturalnie występujące składniki produktów (np. histamina lub tyramina). Nadmiar spożytej histaminy (w rybach czy to serach) może prowadzić do nudności, pokrzywek czy wysypek.

Jak dochodzi do rozwoju alergii pokarmowej?

Jakie są przyczyny alergii pokarmowej? Na rozwój alergii pokarmowej mają wpływ zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Ryzyko nieprawidłowej reakcji na pokarm rośnie szczególnie wtedy, gdy rodzice dziecka i/lub jego rodzeństwo również zmagają się z występowaniem alergii. Wystąpienie objawów alergicznych najczęściej wynika jednak nie tylko z genetyki, a ze złożenia czynników środowiskowych, które ujawniają skłonność genetyczną. Na możliwość wystąpienia alergii pokarmowej znaczny wpływ ma zwiększone wchłanianie immunogennych cząstek przez nabłonek jelita. Dzieje się tak chociażby przez jego niedojrzałość, przebyte infekcje, spożywanie alkoholu i palenie papierosów.

Alergia pokarmowa występuje w ogóle społeczeństwa znacząco częściej niż jeszcze dwadzieścia lat temu, co może być związane z tzw. „zachodnim stylem życia”, czyli z:

• częstym stosowaniem antybiotyków,
• znaczącą poprawą warunków higienicznych,
• mniejszym kontaktem z przyrodą i zwierzętami,
• mniejszą liczebnością rodzin (i co za tym idzie mniejszą stymulacją układu odpornościowego),
• spożywaniem żywności wysokoprzetworzonej.

Duże znaczenie może mieć również rosnąca liczba cięć cesarskich. Wszystko to wpływa na wzrost zachorowań na alergię. Co ciekawe, dokładnie te same czynniki zaburzają także równowagę mikrobioty w przewodzie pokarmowym. Z tych obserwacji zrodziła się hipoteza, według której zaburzona równowaga mikrobioty stanowi jedną z ważniejszych przyczyn rozwoju alergii pokarmowej, a jednocześnie ingerencja w mikrobiotę może uciążliwe objawy alergiczne znacząco złagodzić.

Jak wykryć alergię pokarmową?

W celu wykrycia obecności alergii pokarmowej warto wykonać szereg testów. Diagnostyka alergii pokarmowej może czasem zająć dużo czasu i poza samymi badaniami wymaga także samoobserwacji. Rozpoznanie alergii pokarmowej wymaga przede wszystkim skontaktowania się z alergologiem oraz badań diagnostycznych. Wspomniane badania diagnostyczne obejmują:

• badanie antyciał igE (wycelowanych przeciwko alergenom w klasie igE),
• punktowe testy skórne przy użyciu różnych alergenów,
• test prowokacji/eliminacji,
• baczną obserwację (czy na przykład nie pojawiają się jakieś podejrzane zmiany skórne / objawy skórne alergii – począwszy od 6. miesiąca życia należy zacząć wprowadzać do diety dziecka poszczególne pokarmy i wtedy bacznie obserwować, czy nie ma na przykład podejrzanych zmian skórnych na twarzy – istotna jest diagnostyka alergii u dzieci już w pierwszym roku życia).

Podstawą leczenia alergii pokarmowej jest unikażenia narażenia na alergen wywołujący objawy. W celu leczenia nieprzyjemnych skutków nietolerancji pokarmowej, alergen potwierdzony testami na alergie pokarmowe trzeba kompletnie wykluczyć z jadłospisu na następne 2-3 lata. Zazwyczaj niezbędne jest usunięcie z diety produktów zawierających nawet śladowe ilości alergenu.

Mikrobiota alergika

Coraz więcej dowodów wskazuje, że dysbioza (zaburzenie równowagi mikrobioty) jelitowa jest jednym z ważniejszych mechanizmów sprzyjających rozwojowi nadwrażliwości pokarmowej. Ogromne znaczenie mają także wspomniane wcześniej czynniki środowiskowe i genetyczne, jednak modyfikacja większości z nich pozostaje poza wpływem człowieka.

Przywracanie równowagi mikrobioty jelitowej to obiecujący sposób na złagodzenie objawów, a także jedno z ważniejszych działań w zapobieganiu alergii. To szczególnie istotne w kontekście ograniczonych możliwości doustnego odczulania na alergeny pokarmowe u dzieci.

W obserwacjach na ludziach kluczowe okazało się kształtowanie mikrobioty jelitowej w pierwszych miesiącach życia (koncepcja pierwszego 1000 dni). Znaczenie może mieć także sposób odżywiania matki w ciąży. Dawniej sądzono, że jeśli stwierdza się obciążenie genetyczne alergiami w rodzinie, to matka powinna unikać najważniejszych alergenów pokarmowych zarówno w ciąży, jak i w trakcie karmienia piersią. Obecnie odchodzi się od tego podejścia. Restrykcyjna dieta eliminacyjna zmienia mikrobiotę matki, a mikrobiota matki wpływa na kolonizację jelit niemowlęcia (np. przez łożysko, w trakcie porodu pochwowego czy w czasie karmienia piersią).

Do czynników zwiększających ryzyko zaburzenia mikrobioty u niemowląt i małych dzieci należą:

• poród przez cesarskie cięcie,
• poród przedwczesny,
• karmienie mlekiem modyfikowanym (warto zaznaczyć, że coraz lepsze receptury mleka modyfikowanego zmniejszają skalę problemu),
• wczesne podanie antybiotyków,
• nieprawidłowo przeprowadzone rozszerzanie diety,
• mniejsza liczba rodzeństwa,
• ograniczony kontakt ze zwierzętami.

Barbara Dąbrowska-Górska

Bibliografia:

• Alejandra Rey-Mariño, M Pilar Francino, Nutrition, Gut Microbiota, and Allergy Development in Infants, Nutrients. 2022 Oct 15;14(20):4316. doi: 10.3390/nu14204316.
• Bożena Cukrowska i inni, The Relationship between the Infant Gut Microbiota and Allergy. The Role of Bifidobacterium breve and Prebiotic Oligosaccharides in the Activation of Anti-Allergic Mechanisms in Early Life, Nutrients. 2020 Mar 29;12(4):946. doi: 10.3390/nu12040946.
• Diana A Chernikova i inni, Microbiome Therapeutics for Food Allergy, Nutrients. 2022 Dec 3;14(23):5155. doi: 10.3390/nu14235155.
• E Zubeldia-Varela, Microbiome and Allergy: New Insights and Perspectives, J Investig Allergol Clin Immunol. 2022 Oct;32(5):327-344. doi: 10.18176/jiaci.0852.
• Giuseppe Murdaca, Vitamin D and Microbiota: Is There a Link with Allergies?, Int J Mol Sci. 2021 Apr 20;22(8):4288. doi: 10.3390/ijms22084288.
• Kirsi M Järvinen i inni, Immunomodulatory effects of breast milk on food allergy, Ann Allergy Asthma Immunol. 2019 Aug;123(2):133-143. doi: 10.1016/j.anai.2019.04.022. Epub 2019 Apr 29.
• Margherita Di Costanzo i inni, Nutrition during Pregnancy and Lactation: Epigenetic Effects on Infants’ Immune System in Food Allergy, Nutrients. 2022 Apr 23;14(9):1766. doi: 10.3390/nu14091766.
• Rachel L Peters i inni, Update on food allergy, Pediatr Allergy Immunol. 2021 May;32(4):647-657. doi: 10.1111/pai.13443. Epub 2021 Jan 21.
• Roberto Berni Canani, Gut Microbiome as Target for Innovative Strategies Against Food Allergy, Front Immunol. 2019 Feb 15;10:191. doi: 10.3389/fimmu.2019.00191. eCollection 2019.
• Shuo Wang, Association Between Breastmilk Microbiota and Food Allergy in Infants, Front Cell Infect Microbiol. 2022 Jan 12;11:770913. doi: 10.3389/fcimb.2021.770913. eCollection 2021.
• Supinda Bunyavanich, M Cecilia Berin, Food allergy and the microbiome: Current understandings and future directions, J Allergy Clin Immunol. 2019 Dec;144(6):1468-1477. doi: 10.1016/j.jaci.2019.10.019.
• William Zhao i inni, The gut microbiome in food allergy, Ann Allergy Asthma Immunol. 2019 Mar;122(3):276-282. doi: 10.1016/j.anai.2018.12.012. Epub 2018 Dec 20.