Mikrobiota a ciąża – zadbaj o równowagę jelitową przed oraz w trakcie ciąży

Ciało w ciąży przechodzi niezwykłą metamorfozę przystosowującą organizm do tego, by na świecie mógł pojawić się nowy człowiek. Mikrobiota przewodu pokarmowego kobiety w ciąży także przechodzi transformację, zapewniając dodatkowe fizjologiczne. W efekcie, prawidłowo zmieniająca się w czasie ciąży mikrobiota wpływa pozytywnie zarówno na zdrowie matki, jak i dziecka. W jaki sposób?

Przez wiele lat uważano, że płód rozwija się w sterylnym środowisku macicy. Pierwszym i niezwykle ważnym momentem zetknięcia się z mikrobiotą matki miał być poród siłami natury. W czasie takiego porodu przewód pokarmowy dziecka ma kontakt z mikrobiotą pochwy i przewodu pokarmowego matki. Dalsza kolonizacja jelit mikroorganizmami, kluczowa dla rozwoju układu odpornościowego i nerwowego dziecka oraz zdrowia w dorosłym życiu, zachodzi także w czasie karmienia piersią.

Jednak wraz z pojawieniem się nowoczesnych, genetycznych technik badawczych obalono teorię o sterylności środowiska wewnątrz macicy a także mleka kobiecego. Udowodniono obecność drobnoustrojów zarówno w próbkach łożyska,  płynie owodniowym jak i mleku matki. Także w smółce, pierwszym stolcu noworodka, wykryto bakterie z rodziny Enterobacteriaceae, co wskazuje, że kolonizacja jelit dziecka rozpoczyna się już w ciąży. Oznacza to, że mikrobiota jelitowa matki może mieć wpływ na zdrowie dziecka i przebieg ciąży, dlatego warto dbać o nią zarówno przed, jak i w trakcie ciąży.

Jednak zanim zastanowimy się, jak zadbać o mikrobiotę, sprawdźmy, co dzieje się z mikrobiotą w czasie ciąży.

Mikrobiota a ciąża

Mikrobiota jelitowa matki przechodzi najważniejszą transformację w drugim i trzecim trymestrze ciąży. Zmienia się zarówno w zakresie ilościowym, jak i jakościowym (rodziny, gatunki i szczepy zamieszkujące jelita). Część naukowców podkreśla, że ciążowe modyfikacje mikrobioty to pewien rodzaj dysbiozy. Czym jest dysbioza? Stan równowagi jelitowej, kiedy mikrobiota nie jest zaburzona określa się mianem eubiozy, zaś niekorzystne dla zdrowia zmiany w mikrobiocie skutkujące zmianą równowagi jelitowej to dysbioza.

Jednak w przypadku ciąży mamy do czynienia ze specyficzną dysbiozą, która wbrew definicji jest wspierająca i potrzebna, bo zapewnia fizjologiczne przystosowanie ułatwiające donoszenie ciąży. Duży wpływ na mikrobiotę jelitową matki wywierają żeńskie hormony, w tym przede wszystkim zwiększony poziom progesteronu i ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (hcG), które mogą modyfikować funkcje śluzówki jelit i w ten sposób wpływać na mikroorganizmy zamieszkujące jelita. Zwiększone stężenie progesteronu zwalnia perystaltykę jelit, co jest kluczowym czynnikiem zmieniającym mikrobiotę. Zmiany, jakie następują w mikrobiocie w drugim i trzecim trymestrze ułatwiają przyswajanie energii z pożywienia przez matkę i magazynowanie tkanki tłuszczowej na czas karmienia piersią. Zwiększają także dostępność energii dla płodu, ułatwiając wzrost. Dzieje się tak poprzez wywoływanie u matki insulinooporności jej własnych komórek ciała. Insulina to hormon wytwarzany przez trzustkę, który jest jak klucz do zamka, tylko na poziomie komórkowym. W ciąży komórki matki są w pewnym stopniu oporne na działanie insuliny, co oznacza, że w jej krwioobiegu jest wyższe stężenie glukozy, która (między innymi dzięki zmianom w mikrobiocie) jest dłużej dostępna dla płodu.

Ciąża jest dla ciała kobiety dużym obciążeniem, a jej układ immunologiczny musi przystosować się do zmian zachodzących w ciele tak, by nie atakować rozwijającego się w macicy płodu. To wszystko sprawia, że ciąża to dla ciała pewien rodzaj stanu zapalnego. Podobnie, jak w przypadku ciążowej dysbiozy, tak i w tym przypadku jest to stan zapalny bardzo potrzebny, wręcz konieczny dla prawidłowego przebiegu ciąży.

By zminimalizować skutki owego stanu zapalnego do akcji wkracza – zgadza się, mikrobiota. Zmiany w składzie mikroorganizmów jelitowych w ciąży skutkują wzrostem wydzielania przez bakterie substancji o działaniu przeciwzapalnym, które, szczególnie w obrębie jelita, regulują stan zapalny na powierzchni błony śluzowej jelit.

Zwiększone stężenie progesteronu wpływa także na wzrost ilościowy rodzaju bakterii zwanego Bifidobacterium. Bifidobacterium są kluczowe dla noworodków, ponieważ rozkładają niestrawne dla dziecka oligosacharydy mleka ludzkiego (HMO) pochodzące z mleka matki i wpływa na wczesną, prawidłową kolonizację jelit.

Zatem wzrost Bifidobacterium u matek zwiększa prawdopodobieństwo transferu bakterii do przewodu pokarmowego dziecka w czasie porodu. Bakterie te mogą być także przekazywane dziecku w czasie karmienia piersią. Odpowiednie ilości Bifidobacterium są noworodkowi niezbędne do dalszego rozwoju jego własnej, unikalnej mikrobioty, ale też do prawidłowego rozwoju układu odpornościowego.

Poza tym należy wspomnieć, że mikrobiota jelitowa matki dostarcza cennych witamin i metabolitów bakteryjnych, taki jak kompleks witamin B, kwas foliowy, cholina, betaina i krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA). Składniki te, z jelit matki wchłaniane są do krwi, a wraz z krwią docierają do łożyska, które dostarcza je do płodu. Te bakteryjne „bonusy” umożliwiają prawidłowy wzrost i rozwój narządów dziecka, są kluczowe dla rozwoju mózgu. Podejrzewa się, że SCFA wyprodukowane przez mikrobiotę matki mogą wpływać na kształtowanie się metabolizmu dziecka, a także zmniejszać ryzyko alergii pokarmowej u dzieci.

Niezwykłe jest to, że w kolejnych ciążach zmiany w mikrobiocie zachodzą szybciej i sprawniej, tak jakby mikrobiota „uczyła” się, co ma robić.

Mikrobiota matki a powikłania ciążowe

O ile dysbioza będąca przystowowaniem do ciąży jest prawidłowa i pożądana, o tyle pogłębiające się zmiany w mikrobiocie, prowadzące do realnej dysbiozy mogą negatywnie wpływać zarówno na zdrowie matki, jak i dziecka. Cienka granica dzieli to, co w kontekście mikrobioty jest fizjologiczne w ciąży, od tego, co szkodliwe.

Wiemy jednak, że wśród udowodnionych powikłań zaburzonej mikrobioty w ciąży są cukrzyca ciążowa i stan przedrzucawkowy. Jednak z pogłębioną dysbiozą związane są także:

• za niska i zbyt wysoka urodzeniowa masa ciała płodu,
• poród przedwczesny,
• niewydolność szyjki macicy,
• zwiększone ryzyko alergii u dziecka,
• niebezpieczeństwo wystąpienia otyłości u dziecka w przyszłości.

Większość badań podkreślających związek między konkretnym powikłaniem ciążowym a mikrobiotą, bazuje na różnicach w składzie mikrobioty pomiędzy zdrowymi kobietami w ciąży, a kobietami, u których to powikłanie wystąpiło.

Na przykład cukrzyca ciążowa wiązała się ze zmniejszoną liczebnością gatunków bakterii z rodzaju Bifidobacterium i Faecalibacterium oraz zwiększoną liczebnością Bacteroides, Lachnospiraceae, Enterobacteriaceae, Ruminococcaceae, Collinsella i Eggerthella.  To, co pierwotnie było przystosowaniem do ciąży, czyli zwiększone stężenie glukozy we krwi matki, po to, by zwiększyć jej dostępność dla płodu, w przypadku pogłębionej dysbiozy staje się niebezpieczne i prowadzi do cukrzycy ciążowej. To właśnie ta cienka granica, o której wspomniano wcześniej.

W stanie przedrzucawkowym wykazano zmniejszenie liczebności bakterii z rodzaju Prevotella, Porphyromonas, Varibaculum, Lactobacillus, Faecalibacterium i Akkermansia. Stan przedrzucawkowy charakteryzuje się wysokim nadciśnieniem, występowaniem białka w moczu i nieprawidłowym działaniem wątroby oraz układu nerwowego. Dzieje się tak między innymi dlatego, że zaburzona mikrobiota produkuje mniej maślanu – jednego z SCFA zmniejszającego ciśnienie, zaś wydziela więcej szkodliwych lipopolisacharydów. Choć mechanizm rozwoju stanu przedrzucawkowego jest znacznie bardziej skomplikowany, to nie ma wątpliwości, że jeden z czynników ryzyka powiązany jest z równowagą jelitową.

Dlaczego tak się dzieje, że skład i liczebność mikrobioty mogą wspierać lub utrudniać przebieg ciąży? Od czego to zależy?

Jak wspomagać mikrobiotę w czasie ciąży?

Stan mikrobioty w ciąży zależy zarówno od kondycji mikrobioty przed ciążą, jak i od czynników, które w przebiegu ciąży mogą mikrobiotę dodatkowo modyfikować.

Mikrobiotę zmieniają przyjmowane przez kobiety leki np. antybiotyki, leki hamujące wydzielanie kwasu solnego z grupy IPP czy metformina stosowana w leczeniu insulinooporności i cukrzycy typu 2. Na równowagę jelitową zarówno przed, jak w czasie ciąży ma wpływ także występowanie celiakii, stanów zapalnych jelit, schorzeń autoimmunologicznych czy innych schorzeń przewlekłych. Mikrobiota zależy także od miejsca zamieszkania, wieku, stosowania używek i wielu innych czynników, których nie sposób wymienić w tym artykule, ale o których możecie przeczytać więcej w dziale Wiedza.

Najważniejsze jest jednak, by wiedzieć, że o mikrobiotę warto zadbać zarówno przed, jak i w trakcie ciąży. Możesz to zrobić wprowadzając na stałe zasady diety śródziemnomorskiej oraz dbając o prawidłową masę ciała przed ciążą i odpowiedni wzrost masy ciała w ciąży. Te dwa czynniki znacząco wspierają równowagę jelitową, bowiem nadwaga i otyłość przed ciążą oraz nadmierny wzrost masy ciała w ciąży także zaburzają mikrobiotę.

Warto rozważyć także badanie próbki kału przed ciążą, które pozwoli ocenić stan mikrobioty. Jeśli wyniki badania wykażą dysbiozę, wtedy w Instytucie Mikrobiomiki opracujemy dla Ciebie personalizowany plan probiotyczny, który ułatwi powrót do eubiozy. Eubioza przed ciążą, czyli stan równowagi mikrobiotycznej to jeden z czynników mogących przyczynić się do prawidłowego przebiegu ciąży.

Badanie wraz z opracowaniem indywidualnego planu probiotycznego można przeprowadzić także w ciąży, szczególnie ważne jest to w trzecim trymestrze ciąży. Z tą różnicą, że powinnaś taki plan przedyskutować z lekarzem prowadzącym Twoją ciąże. W ten sposób przygotujesz mikrobiotę na poród i przekazanie bakterii jelitowych noworodkowi. Dzięki temu zapewnisz dziecku najlepszy start w budowaniu jego własnej eubiozy – wspierającej zdrowie mikrobioty.

Bibliografia:

• Elizabeth M Sajdel-Sulkowska, The Impact of Maternal Gut Microbiota during Pregnancy on Fetal Gut-Brain Axis Development and Life-Long Health Outcomes, Microorganisms. 2023 Aug 31;11(9):2199. doi: 10.3390/microorganisms11092199.
• Gabriela Barrientos et al., Nutrition during pregnancy: Influence on the gut microbiome and fetal development, Am J Reprod Immunol. 2024 Jan;91(1):e13802. doi: 10.1111/aji.13802.
• Hongling Yang et al., Systematic analysis of gut microbiota in pregnant women and its correlations with individual heterogeneity, NPJ Biofilms Microbiomes. 2020 Sep 11;6(1):32. doi: 10.1038/s41522-020-00142-y.
• Kamila Gorczyca et al., Changes in the Gut Microbiome and Pathologies in Pregnancy, Int J Environ Res Public Health. 2022 Aug 12;19(16):9961. doi: 10.3390/ijerph19169961.
• Nicoletta Di Simone et al., Recent Insights on the Maternal Microbiota: Impact on Pregnancy Outcomes, Front Immunol. 2020 Oct 23:11:528202. doi: 10.3389/fimmu.2020.528202. eCollection 2020.
• Omry Koren et al., The maternal gut microbiome in pregnancy: implications for the developing immune system, Nat Rev Gastroenterol Hepatol. 2024 Jan;21(1):35-45. doi: 10.1038/s41575-023-00864-2. Epub 2023 Dec 14.
• Trishla Sinha et al., The maternal gut microbiome during pregnancy and its role in maternal and infant health, Curr Opin Microbiol. 2023 Aug:74:102309. doi: 10.1016/j.mib.2023.102309. Epub 2023 Apr 15.