Dieta w zespole jelita drażliwego – poradnik żywieniowy dla pacjentów z IBS

Zespół jelita drażliwego (IBS) to przewlekłe zaburzenie układu pokarmowego, które dotyka miliony ludzi na całym świecie. Choć IBS nie jest chorobą zagrażającą życiu, może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie i jakość życia pacjentów. Objawy IBS, takie jak bóle brzucha, wzdęcia, nieregularne wypróżnienia oraz zmiany w konsystencji stolca, mogą być uciążliwe i wpływać na ogólne samopoczucie. Istnieją jednak sposoby zarządzania objawami IBS, a kluczowym z nich jest właściwie dobrana dieta. W poniższym artykule przedstawimy poradnik żywieniowy zalecany pacjentom z IBS, który pomoże zrozumieć, jak dieta może wpłynąć na objawy omawianego zaburzenia i jakie strategie żywieniowe można zastosować, aby złagodzić dolegliwości.

Na czym polega zespół jelita drażliwego?

Zespół jelita drażliwego, znany także pod skrótem IBS – od angielskiego Irritable Bowel Syndrome, to zaburzenie działania przewodu pokarmowego, które manifestuje się różnorakimi dolegliwościami. Objawy zespołu jelita drażliwego mogą być różnorodne i niejednokrotnie uciążliwe dla pacjentów. Powszechne są tępe lub kolkowe bóle brzucha, wzdęcia, uczucie nadmiernej pełności po posiłkach, nieregularności w wypróżnianiu oraz zmiany w konsystencji stolca. Dodatkowo, niektóre osoby z IBS doświadczają problemów z zaparciami, podczas gdy inne zmagają się z biegunkami. IBS towarzyszyć mogą też inne uciążliwości ze strony układu pokarmowego, np. refluks żołądkowo-przełykowy (GERD). Choć dokładne przyczyny tego schorzenia nie są w pełni znane, istnieje przekonanie, że dieta przy IBS odgrywa kluczową rolę w kontrolowaniu jego objawów.

Zespół jelita drażliwego – dieta

Badania naukowe potwierdzają, że leczenie zespołu jelita drażliwego i zarządzanie jego objawami przebiega lepiej, gdy jest wprowadzona odpowiednia dieta. Nie ma jednego uniwersalnego planu żywieniowego, który byłby odpowiedni dla wszystkich pacjentów z IBS, ponieważ każdy organizm reaguje inaczej na spożywane pokarmy. Dlatego ważne jest eksperymentowanie z różnymi rodzajami diety, aby znaleźć to, co działa najlepiej dla danej osoby. Poniżej przedstawiamy poradnik żywieniowy, który może być pomocny dla pacjentów z IBS, skupiając się przy tym na diecie low FODMAP.

Czym jest dieta low-FODMAP?

Dieta FODMAP staje się coraz bardziej popularnym podejściem żywieniowym, które jest skuteczną metodą łagodzenia objawów IBS, zalecanym przez Polskie Towarzystwo Gastroenterologiczne u osób cierpiących na drażliwe jelito. Termin „FODMAP” pochodzi od angielskiego skrótu oznaczającego „fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy oraz poliole”, czyli innymi słowy są to fermentujące węglowodany, które mogą prowadzić do problemów u osób z drażliwym jelitem i które należy tym samym wyeliminować z jadłospisu. Ale uwaga! Eliminacja to tylko jeden z etapów diety low-FODMAP. Jednym z najczęściej popełnianych błędów jest przedłużanie fazy eliminacyjnej i brak ponownej reintrodukcji pokarmów. Dlaczego to ważne? Mikrobiota jelitowa jest złożonym ekosystemem, w którym funkcjonuje wiele gatunków bakterii. Każdy z nich odżywia się innymi substancjami. Eliminując pewne pokarmy nieuchronnie „zagładzamy” część mikrobiomu. Dlatego w diecie low-FODMAP faza eliminacyjna trwa 6 tygodni, po których na nowo trzeba włączać poszczególne grupy produktów.

Dieta FODMAP składa się z trzech etapów: eliminacji, reintrodukcji i utrzymania. W pierwszej fazie należy całkowicie wyeliminować produkty o wysokiej zawartości FODMAP przez okres zazwyczaj trwający od 6 do 8 tygodni. Ten etap pomaga złagodzić objawy i ustabilizować funkcje jelit. Po pewnym czasie można stopniowo wprowadzać do diety pewne produkty, aby ocenić, jak organizm zareaguje na poszczególne składniki. W tym czasie stopniowo wprowadza się różne grupy FODMAP, monitorując reakcje organizmu na nie. Dzięki temu można dostosować dietę do indywidualnych potrzeb, minimalizując jednocześnie dyskomfort jelitowy. W końcowym etapie pacjent utrzymuje dietę, która jest dobrze tolerowana i nie powoduje nasilenia objawów IBS. Mówiąc krótko, efektem diety low-FODMAP powinno być nie tylko lepsze samopoczucie, ale przede wszystkim wiedza, o tym jakie produkty sprzyjają komfortowi trawiennemu.

Podczas stosowania diety low FODMAP zaleca się unikanie produktów bogatych w FODMAP, takich jak: niektóre warzywa (np. cebula, czosnek, kapusta, brokuły), nabiał, niektóre owoce (jabłka, gruszki, morele, mango), rośliny strączkowe (fasola, soczewica), produkty zawierające pszenicę czy jęczmień, słodycze oraz produkty z dodatkiem sztucznych substancji słodzących. Zamiast tego, zaleca się spożywanie produktów niskofodmapowych, takich jak chociażby: ryż, ziemniaki, marchew, banany, pomidory. W przypadku osób cierpiących na nietolerancję glutenu, stosowanie diety low FODMAP może być wyzwaniem, ponieważ wiele tradycyjnych produktów zbożowych zawiera gluten. Dlatego też warto sięgać po produkty zbożowe bezglutenowe, takie jak: ryż, kukurydza, gryka czy quinoa. Podczas stosowania diety low FODMAP należy zwracać uwagę również na substancje słodzące. Niektóre z nich, takie jak sorbitol czy mannitol, znajdujące się w niektórych produktach dietetycznych, mogą pogłębiać objawy IBS. W przypadku wątpliwości warto skonsultować się z dietetykiem lub lekarzem specjalistą, który da szczegółowe zalecenia i pomoże dostosować dietę do indywidualnych potrzeb i reakcji organizmu.

Różnorodność diety i rola mikrobiomu jelitowego

Chociaż dieta low FODMAP jest często stosowana jako pierwsza linia obrony w walce z objawami IBS, to ważne jest także zwrócenie uwagi na inne czynniki wpływające na zdrowie jelit. Różnorodność diety jest kluczowa dla utrzymania zdrowego mikrobiomu jelitowego. Mikrobiom to zespół mikroorganizmów, takich jak bakterie, które zamieszkują jelita i mają istotny wpływ na nasze zdrowie.

Badania naukowe coraz częściej podkreślają znaczenie zdrowego mikrobiomu jelitowego dla ogólnego stanu zdrowia, w tym dla zdrowia psychicznego. Niektóre badania sugerują, że zmiany w diecie, takie jak wprowadzenie większej ilości błonnika pokarmowego, mogą pomóc w utrzymaniu zdrowego mikrobiomu jelitowego, co z kolei może przynieść ulgę w objawach IBS.

Warto więc dążyć do wprowadzenia zbilansowanej diety, która zawiera różnorodne składniki odżywcze, w tym błonnik pokarmowy, zdrowe tłuszcze, białko oraz składniki mineralne i witaminy. Unikanie przetworzonej żywności, wysokowęglowodanowych i wysokotłuszczowych posiłków może pomóc w zmniejszeniu nasilenia objawów IBS.

Błonnik pokarmowy jest kluczowym składnikiem diety, który może pomóc w regulacji ruchów jelitowych oraz w utrzymaniu prawidłowej konsystencji stolca. Zdrowe źródła błonnika pokarmowego obejmują warzywa, owoce, orzechy, nasiona, pełnoziarniste produkty zbożowe oraz strączkowe. Jednak dla niektórych osób z IBS niektóre rodzaje błonnika mogą być drażniące, dlatego zaleca się eksperymentowanie z różnymi rodzajami błonnika i obserwowanie, jak reaguje organizm.

Dbanie o regularność

Regularność posiłków oraz unikanie spożywania dużych ilości jedzenia w jednym posiłku może pomóc w zarządzaniu objawami jelita drażliwego. Zaleca się spożywanie mniejszych, częstszych posiłków, które są łatwiejsze do strawienia dla jelit. Unikanie długich przerw między posiłkami oraz regularne spożywanie zdrowych, zbilansowanych posiłków może przynieść ulgę w objawach IBS.

Znaczenie ma nie tylko wielkość posiłków, ale również czas ich spożycia. Zaleca się, by osoby z problemami trawiennymi stosowały podejście, w którym największe posiłki spożywane są rano, a najmniejsze wieczorem. W nocy perystaltyka jelit zwalnia, a przez to treść jelitowa dłużej przebywa w jelitach. Może to prowadzić do przerostu bakteryjnego, który również negatywnie wpłynie na komfort jelitowy.

Znaczenie spożywania wody

Woda odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowego funkcjonowania jelit. Spożywanie odpowiedniej ilości wody może pomóc w zapobieganiu zaparciom oraz utrzymaniu prawidłowej konsystencji stolca. Zalecane jest picie co najmniej 8-10 szklanek wody dziennie, choć dokładna ilość może się różnić w zależności od indywidualnych potrzeb organizmu.

Woda i błonnik są również nierozerwalną parą. Gdy jemy więcej błonnika, chłonie on wodę, która sprawia, że stolec zyskuje prawidłową konsystencję i sprawia mniejsze problemy z wydalaniem.

Probiotyki

Zespół jelita drażliwego bardzo często łączy się z dysbiozą – stanem nierównowagi w mikrobiocie jelitowej. Dysbioza, może dodatkowo zaostrzać dolegliwości związane z IBS. Coraz więcej badań sugeruje wręcz, że w nieprawidłowej mikrobiocie leży klucz do zrozumienia IBS. Pacjentom z jelitem drażliwym często zaleca się przyjmowanie probiotyków. Jednak jak wybrać ten właściwy spośród licznych produktów na aptecznej półce?

Warto wykonać badanie mikroflory jelitowej, które w Instytucie Mikrobiomiki łączy się z rekomendacją probiotyków. Badanie określa jakie patogeny wymknęły się spod kontroli i jakie szczepy probiotyczne mogą zahamować ich rozwój. 

Bibliografia:

• Massimo Bellini i inni, Low FODMAP Diet: Evidence, Doubts, and Hopes, Nutrients. 2020 Jan 4;12(1):148. doi: 10.3390/nu12010148.
• Christopher J Black i inni, Efficacy of a low FODMAP diet in irritable bowel syndrome: systematic review and network meta-analysis, Gut. 2022 Jun;71(6):1117-1126. doi: 10.1136/gutjnl-2021-325214. Epub 2021 Aug 10.
• Emma Altobelli, Low-FODMAP Diet Improves Irritable Bowel Syndrome Symptoms: A Meta-Analysis, Nutrients. 2017 Aug 26;9(9):940. doi: 10.3390/nu9090940.
• Heidi M Staudacher, Kevin Whelan, The low FODMAP diet: recent advances in understanding its mechanisms and efficacy in IBS, Gut. 2017 Aug;66(8):1517-1527. doi: 10.1136/gutjnl-2017-313750. Epub 2017 Jun 7.
• Jacqueline S Barrett, How to institute the low-FODMAP diet, J Gastroenterol Hepatol. 2017 Mar:32 Suppl 1:8-10. doi: 10.1111/jgh.13686.