Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG). Objawy, przyczyny, leczenie

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego jest jedną z nieswoistych chorób zapalnych jelit. Schorzenie to ma charakter autoimmunologiczny i przewlekły. Do dziś nie są do końca wyjaśnione przyczyny rozwoju tej choroby, jednak coraz więcej badań wskazuje na to, że kluczowe znaczenie dla osób z nią żyjących ma mikrobiota jelitowa, a źródła jej powstania upatruje się w dysbiozie (zaburzonym stanie mikroflory bakteryjnej).

Czym jest wrzodziejące zapalenie jelita grubego?

Czym jest wrzodziejące zapalenie jelita i jakie są przyczyny rozwoju tej przewlekłej choroby? Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa) zalicza się do nieswoistych zapaleń jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna są dwiema podstawowymi postaciami nieswoistych zapaleń jelit – IBD). WZJG to nieswoiste zapalenie błony śluzowej – w opisywanej chorobie zapalenie opanowuje błonę śluzową i podśluzową jelita grubego. Proces zapalny w niej obejmuje błonę śluzową odbytu lub jelita grubego. W większości przypadków wrzodziejące zapalenie jelita grubego przebiega w sposób przewlekły, zaś pierwsze objawy choroby zazwyczaj ujawniają się pomiędzy 20. a 40. rokiem życia. Nie są jednak do końca poznane same przyczyny rozwoju wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Tak samo, jak i antygen, który aktywuje układ immunologiczny z naciekiem błony śluzowej przewodu pokarmowego. Obserwuje się natomiast mniejszą zachorowalność u osób, które przebyły wycięcie wyrostka robaczkowego we wczesnym życiu (przed 20. rokiem życia). Choć etiologia choroby nie jest do końca rozpoznana, wskazuje się, że współudział w genezie WZJG mają zarówno czynniki genetycznie, immunologiczne, jak i środowiskowe. Zaburzenia w funkcjonowaniu układu odpornościowego mogą się przyczyniać do rozwoju schorzenia – podczas infekcji może dojść do sytuacji, w której układ immunologiczny zaczyna atakować komórki przewodu pokarmowego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy

Do najczęstszych objawów wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (colitis ulcerosa) należą: częste biegunki, najczęściej z domieszką śluzu i krwi, bolesne skurcze i bóle brzucha (zazwyczaj na dole po lewej stronie albo w odbytnicy), tkliwość w obrębie jamy brzusznej oraz parcie na stolec, które wywołane jest zaburzeniami w motoryce przewodu pokarmowego. Ponadto występują bardziej ogólne objawy jak: gorączka, ogólne osłabienie, zmniejszenie masy ciała oraz nudności. Obserwuje się częste oddawanie stolca o małej objętości, co wynika ze stanu zapalnego w odbytnicy. Ze względu na objawy ogólne, które nie są wystarczająco specyficzne, jak chociażby ból brzucha, chorzy na wrzodziejące zapalenie jelita grubego często latami nie otrzymują diagnozy swojego stanu zdrowia. Dodatkowo, wrzodziejące zapalenie jelita grubego występuje często wspólnie z zespołem jelita drażliwego, którego objawy są podobne do autoimmunologicznej choroby jelit. Postawienie diagnozy utrudnia również fakt, że owrzodzenie jelita grubego charakteryzuje się okresami zaostrzeń i remisji. Wykonanie badania kolonoskopowego w okresie, gdy owrzodzenie jelita grubego jest nieaktywne, może nie dać jednoznacznej odpowiedzi, a w sytuacji, gdy dostęp do takiego badania wymaga miesięcy oczekiwań, może tak właśnie się stać.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – objawy pozajelitowe

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego objawia się także poza układem pokarmowym, ma bowiem wpływ na inne narządy. U części osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego powstaje stan zapalny oczu. Zazwyczaj jest to zapalenie nadtwardówki, czyli warstwy, która pokrywa białko oka. Zapalenie nadtwardówki wywołuje ból oka, zaczerwienienie i stany zapalne. Często zaostrza się w tym samym czasie, co zapalenie okrężnicy. W fazie zaostrzeń może być potrzebne leczenie przeciwzapalne, a czasem wręcz wymagane jest zastosowanie leków steroidowych. Zapalenie błony naczyniowej oka (tj. zapalenie tęczówki) oraz zapalenie twardówki też wiążą się z zapaleniem okrężnicy, a nieleczone są w stanie doprowadzić nawet do utraty wzroku.

Poza wpływem na narząd wzroku, zapalenie okrężnicy oddziałuje też na rozwój kości. Pod wpływem zapalenia okrężnicy rozwijają się one słabsze i cieńsze, na co zaważa parę czynników. Wpływ ma sam proces zapalny, a także problemy z wchłanianiem wapnia, potrzebnego w procesie tworzenia kości. Stosowanie leków sterydowych, unikanie produktów mlecznych czy palenie papierosów to inne z czynników, które przykładają się do pogorszonej kondycji kości. Zaleca się suplementację witaminy D i wapnia oraz aktywność fizyczną, a w niektórych przypadkach również leczenie farmakologiczne.

Pozostałe objawy pozajelitowe to między innymi: zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, zapalenie stawów, zmiany skórne czy po prostu ogólne osłabienie.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – rozpoznanie

Najbardziej skuteczną metodę na rozpoznanie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego stanowi endoskopia jelita grubego z pobraniem wycinków. Pobrany wycinek oddaje się do badania histopatologicznego, które daje szansę na definitywne rozpoznanie choroby. Pozwala ono również ocenić, jak rozległe są zmiany. Stany zapalne we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego początkowo ujawniają się jako zapalenie odbytnicy i stamtąd rozciągają się do kolejnych, wyższych odcinków jelita grubego, aż po końcowy odcinek jelita krętego. Łagodnej postaci colitis ulcerosa towarzyszą objawy takie jak: powierzchowne nadżerki, kruchość i granulowanie błony śluzowej jelita, a także zatarcie jej rysunku naczyniowego oraz wysięk zapalny. W przypadku cięższej postaci choroby możemy mieć do czynienia z obnażoną błoną śluzową oraz głębokimi owrzodzeniami. W przewlekłych przypadkach powstają zapalne pseudopolipy, natomiast wygładzeniu ulegają fałdy błony śluzowej. Ponadto użyteczne w diagnostyce mogą być badania obrazowe, takie jak: ultrasonografia (USG) i rentgenografia (RTG) jamy brzusznej, tomografia komputerowa (TK) oraz rezonans magnetyczny (RM). Objawy WZJG są na tyle zbieżne z objawami innych chorób układu pokarmowego, że szczególnie istotne jest rozpoznanie różnicowe. Zanim potwierdzi się wrzodziejące zapalenie jelita grubego, należy wykluczyć: rzekomo błoniaste zapalenie jelita grubego, zapalenie uchyłków okrężnicy, chorobę Leśniowskiego-Crohna, zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego czy raka odbytnicy.

Życie z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego

Ponieważ choroba ma charakter przewlekły, kluczowe znaczenie dla komfortu życia ma nauka funkcjonowania z tą chorobą. Pacjenci, który rozpoznają objawy zapowiadające zaostrzenie, wykonują regularnie badania, prowadzą obserwację, które czynniki zaostrzają objawy, mogą szybciej i trafniej reagować. Istotnym czynnikiem jest dobór odpowiedniej farmakoterapii, która nie tylko złagodzi objawy i wydłuży czas remisji, ale będzie działała też chemoprotekcyjnie, gdyż colitis ulcerosa łączy się z wyższym ryzykiem rozwoju raka jelita grubego.

Rozwinięcie się raka jelita grubego jest dość rzadkim, lecz potencjalnym skutkiem długotrwałych chorób zapalnych jelit. U chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego istnieje zwiększone ryzyko zachorowania, które zwiększa się w przypadku długotrwałego przebiegu choroby oraz zajęcia znacznej części jelita grubego. Czynnikami zwiększającymi ryzyko zachorowania na raka są długość trwania choroby, młody wiek zachorowania i predyspozycje genetyczne (rak w rodzinie). Stosowanie leków przeciwzapalnych stanowi środek profilaktyczny mający na celu zmniejszenie ryzyka rozwoju nowotworu. Niestety długotrwała choroba może ostatecznie prowadzić do nowotworu jelita grubego, dlatego w celach profilaktycznych należy pamiętać o stosowaniu leków przeciwzapalnych.

Inne potencjalne powikłania WZJG to między innymi: zwężenie światła jelita, pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, rak dróg żółciowych czy perforacja jelit. W przypadku stwardniającego zapalenia dróg żółciowych u aż 70% pacjentów z PSC odnotowuje się również nieswoiste zapalenia jelit, w tym wrzodziejące zapalenie jelita grubego. Ponadto występować mogą także powikłania poza układem trawiennym, m.in. zapalenia stawów, np. zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (obejmujące zapalenie stawów między kośćmi kręgosłupa), oraz zmiany oczne – zapalenie spojówek bądź zapalenie tęczówki.

Badania na tę chwilę nie potwierdziły, czy chorzy powinni kierować się konkretną dietą. Wiele propozycji znajdziesz wpisując w wyszukiwarkę hasło takie jak „wrzodziejące zapalenie jelita grubego dieta”. Istotne jest jednak, by obserwować które posiłki mają wpływ na komfort jelitowy. Pomocne będą również wszelkie aktywności rozładowujące stres – może być to sport, spacery czy poświęcanie czasu swoim pasjom. Stresu nie da się uniknąć, ale można nauczyć się sobie z nim radzić. Jeżeli wiemy, że w naszym życiu zbliża się napięty okres, warto porozmawiać o tym z lekarzem gastrologiem i przygotować się do zmian jak najlepiej.

Reasumując, komfort chorych na wrzodziejące zapalenie jelita grubego zależy w dużej mierze od znalezienia swojego indywidualnego punktu równowagi – zarówno w aspekcie farmakologicznym, jak i stylu życia. Ważna jest tu np. wspomniana wcześniej dieta przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego. Choroby nie należy bagatelizować, ponieważ nieodpowiednie zarządzanie nią będzie prowadziło do degeneracji jelita, zwiększenia częstotliwości objawów, a w najcięższych przypadkach może być potrzebna resekcja jelita grubego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – zalecenia dietetyczne

Dieta we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego powinna być różnorodna i zawierać dużo substancji odżywczych. Kluczem jest unikanie w diecie potraw, które mogą zaostrzać chorobę. Natomiast rygorystyczną dietę powinno się stosować jedynie w przypadku ostrych nawrotów. Właśnie wtedy zaleca się unikanie spożywania produktów wysokobłonnikowych, mogących nasilać biegunkę. Mówi się także, że chorzy na wrzodziejące zapalenie jelita grubego powinni unikać mleka i niepasteryzowanych produktów mlecznych. W przypadku gdy pacjent odnotowuje u siebie objawy nietolerancji laktozy, należy wykluczyć z diety mleko i zastąpić je produktami fermentowanymi (jogurt, kefir, maślanka). Specjalnej diety nie powinno się wprowadzać u wszystkich chorych, z racji tego że u pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego występują rozmaite reakcje na różne produkty i diety.

Czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego da się wyleczyć?

Jak wyleczyć wrzodziejące zapalenie jelita grubego? Niestety najkrótsza odpowiedź na to pytanie brzmi: nie da się. Niemniej jednak można istotnie wydłużyć okresy remisji, a doświadczenia pacjenckie wskazują, że choroba daje istotnie mniej objawów po skończeniu 50. roku życia. Leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego opera się na diecie, leczeniu farmakologicznym i ewentualnych zabiegach operacyjnych. Skupia się ono na zapobieganiu ponownym rzutom choroby i na łagodzeniu przebiegu zaostrzeń. Choć według obecnego stanu wiedzy nieosiągalne jest całkowite wyleczenie WZJG, istnieją łagodne postacie choroby, których przebieg odbywa się bez ciężkich nawrotów.

Istnieje kilka grup leków, które można stosować w przypadku wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Do leków tych należą:

• preparaty kwasu 5-aminosalicylowego,
• glikokortykosteroidy,
• leki immunosupresyjne,
• leki w postaci dystalnej (w przypadku kiedy choroba zajmuje końcowy odcinek jelita grubego, leki mogą być stosowane miejscowo).

Leki immunosupresyjne stosowane są w bardziej zaawansowanych przypadkach choroby, zarówno w wypadku steroidooporności, jak i steroidozależności, czyli wtedy gdy glikosteroidy nie przynoszą pożądanej poprawy bądź gdy ich odstawienie przyczynia się do nawrotu WZJG. Działanie leków immunosupresyjnych opiera się na osłabieniu naturalnej odporności organizmu, co prowadzi do łagodzenia objawów choroby. Jednak równocześnie może to spowodować wystąpienie niepożądanych skutków ubocznych.

W ciężkich rzutach wrzodziejącego zapalenia jelita grubego zdarza się, że wymagane jest leczenie chirurgiczne w szpitalu. Ma to miejsce przede wszystkim w przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne jest niewystarczające i choroba nie poddaje się konwencjonalnemu leczeniu. Taka interwencja chirurgiczna to zazwyczaj resekcja części lub całego jelita grubego. Zabiegi operacyjne są wymagane przy takich powikłaniach jak pęknięcie ściany jelita czy zapalenie otrzewnej.

Ponadto, gdy konwencjonalne leczenie WZJG jest nieskuteczne, może być wdrożone leczenie colitis ulcerosa lekami biologicznymi. Leki biologiczne to preparaty wytwarzane przez organizmy żywe. Obecnie coraz więcej nadziei na podniesienie komfortu życia osób z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego dają badania nad mikrobiotą jelitową.

Stan dysbiozy jelitowej może w istotny sposób wpływać na zwiększenie częstotliwości i intensywności rzutów choroby. Od niedawna pacjenci chorzy na nieswoiste choroby zapalne jelit mają możliwość przebadania swojego mikrobiomu jelitowego i sprawdzenia, czy znajduje się on w równowadze, a następnie dobrania zestawu szczepów eubiotycznych dopasowanych do konkretnej sytuacji danej osoby. Takie rozwiązanie niesie szereg korzyści, właśnie dlatego, że bierze ono pod uwagę indywidualne czynniki. Jak już pisaliśmy wcześniej, we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego kluczowe znaczenie ma poznanie własnego ciała i zrozumienie choroby, z którą się żyje. Badanie mikrobiologiczne dostarcza właśnie takiej wiedzy. Przyjmowanie zestawu szczepów eubiotycznych dopasowanego do konkretnej sytuacji chorego może w znaczący sposób podnieść jakość życia.

Co po zakończonym leczeniu?

Po zakończonym leczeniu nie należy przerywać stosowania leków bez porozumienia z lekarzem, nawet jeżeli symptomy choroby już dawno zniknęły. Najefektywniejszym sposobem zapobiegania nawrotom jest przewlekłe leczenie podtrzymujące w czasie remisji. Nawrót wrzodziejącego zapalenia jelita grubego może wystąpić po zastosowaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych, antybiotyków oraz w wyniku infekcji jelita grubego. Dlatego istotne jest aby unikać takich czynników jak: stres, antybiotyki, leki przeciwbólowe czy też, u niektórych osób, mleko. Równie ważna jest profilaktyka raka jelita. Nadzór w kierunku raka jelita jest istotny szczególnie w przypadku pacjentów z WZJG trwającym powyżej 8 lat. Osoby te powinny regularnie co kilka lat poddawać się badaniu kolonoskopii.

Bibliografia:

• Jesús Kazuo Yamamoto Furusho i inni, The Mexican consensus on the diagnosis and treatment of ulcerative colitis, Rev Gastroenterol Mex (Engl Ed). 2018 Apr-Jun;83(2):144-167. doi: 10.1016/j.rgmx.2017.08.006. Epub 2018 Mar 2.
• Tanyaporn Kaenkumchorn, Ghassan Wahben, Ulcerative Colitis: Making the Diagnosis, Gastroenterol Clin North Am. 2020 Dec;49(4):655-669. doi: 10.1016/j.gtc.2020.07.001. Epub 2020 Sep 23.
• Michael Eisenstein, Ulcerative colitis: towards remission, Nature. 2018 Nov;563(7730):S33. doi: 10.1038/d41586-018-07276-2.
• Ammar Hassanzadeh Keshteli i inni, Diet in the Pathogenesis and Management of Ulcerative Colitis; A Review of Randomized Controlled Dietary Interventions, Nutrients. 2019 Jun 30;11(7):1498. doi: 10.3390/nu11071498.
• Lillian Du, Christina Ha, Epidemiology and Pathogenesis of Ulcerative Colitis, Gastroenterol Clin North Am. 2020 Dec;49(4):643-654. doi: 10.1016/j.gtc.2020.07.005. Epub 2020 Sep 25.
• Baldeep Singh Pabla, David Allen Schwartz, Assessing Severity of Disease in Patients with Ulcerative Colitis, Gastroenterol Clin North Am. 2020 Dec;49(4):671-688. doi: 10.1016/j.gtc.2020.08.003. Epub 2020 Sep 23.