Pasożyty a mikrobiota jelit – zaskakująca i ważna relacja

Najnowsze badania jasno wskazują, że prawidłowa mikrobiota to ważny czynnik zapobiegający infekcjom pasożytniczym. Z drugiej strony zaburzona mikrobiota może sprzyjać zakażeniom pasożytniczym, ułatwiać pasożytom wzrost, a także predysponować do kolejnych infekcji, nawet po skończonym leczeniu. Właśnie dlatego, nie ma leczenia przeciwpasożytniczego bez jednoczesnego zadbania o przywracanie równowagi mikrobioty.

Pasożyty układu pokarmowego – najważniejsze informacje

Pasożytnictwo to specyficzna relacja pomiędzy dwoma organizmami, w której jeden organizm (pasożyt) odnosi korzyści, drugi zaś (żywiciel) ponosi szkody z racji tego układu. Pasożyt osłabia swojego żywiciela „podbierając” zasoby pokarmowe z jego ciała, ale w interesie pasożyta jest utrzymywanie swojego żywiciela przy życiu. Z tego powodu zakażenia pasożytnicze zazwyczaj nie skutkują śmiercią, ale mogą prowadzić do znacznego osłabienia, utraty masy ciała, niedoborów pokarmowych i niekorzystnego zaburzenia równowagi mikrobioty. Negatywne zmiany jakościowe i ilościowe w mikrobiocie, zwane dysbiozą, skutkują zaś zaburzeniem wielu procesów metabolicznych, nerwowych czy odpornościowych w ciele, o czym więcej przeczytasz w innych naszych artykułach.

Niektóre pasożyty mogą funkcjonować w przewodzie pokarmowym nie wyrządzając szkody i pozostają one neutralne dla zdrowia. Wtedy mówi się o nich organizmy komensalne. Kiedy funkcjonowanie pasożyta wywołuje chorobę wtedy nazywa się go pasożytem chorobotwórczym lub patogenem.

Przyjmuje się, że na świecie nawet jedna trzecia ludności może być zainfekowana przynajmniej jednym gatunkiem pasożyta. W krajach rozwiniętych, takich jak Polska, odsetek ten spada do około 10% populacji. Najskuteczniejszymi metodami zmniejszania ryzyka zakażeń pasożytami chorobotwórczymi są:

• regularne mycie rąk,
• dokładne mycie warzyw,
• unikanie surowego i półsurowego mięsa,
• prawidłowa obróbka termiczna mięsa.

Do infekcji może dojść także po kąpieli w skażonym zbiorniku wodnym, po kontakcie ze zwierzęciem domowym, czy w czasie podróży do kraju, w którym częstość występowania pasożytów jest znacznie większa. Na zakażenia najbardziej narażone są dzieci, którym trudniej jest zachować prawidłową higienę, ale także osoby z obniżoną odpornością oraz osoby z dysbiozą mikrobioty jelitowej, która ułatwia ekspansję pasożyta.

Najczęstsze pasożyty chorobotwórcze oraz objawy zakażenia

Do najczęściej występujących w Polsce chorobotwórczych pasożytów w Polsce należą:

• spośród pierwotniaków lamblia -> Giardia intestinalis (lamblia jelitowa) -> wywołuje giardiozę,
• spośród nicieni glista  -> Ascaris lumbricoides (glista ludzka) i owsiki -> Enterobius vermicularis (owsik ludzki) -> wywołują glistnicę i owsicę,
• spośród płazińców tasiemiec -> Taenia spp. (tasiemce, np. uzbrojony i nieuzbrojony) -> wywołuje tasiemczycę.

Objawy, jakie można zaobserwować w czasie infekcji pasożytniczej są niespecyficzne. W języku medycznym oznacza to, że takie same objawy może dawać wiele innych chorób, dlatego tak ważna jest odpowiednia diagnostyka, by nie działać „w ciemno”. Objawy te to:

• ból brzucha,
• zmiana rytmu wypróżnień (biegunki i zaparcia, czasem biegunki i zaparcia występujące naprzemiennie),
• utrata apetytu,
• spadek masy ciała,
• niedobory pokarmowe,
• w przypadku owsików świąd okolicy odbytu, niepokój, problemy ze snem.

Łatwo zauważyć, że takie symptomy mogą dawać np. autoimmunologiczne choroby jelit, zespół jelita drażliwego, bakteryjne/wirusowe zakażenie przewodu pokarmowe czy zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej. Dodatkowej trudności przysparza fakt, że bóle brzucha czy problemy z wypróżnieniem bardzo często „zrzucamy” na stres, co dodatkowo opóźnia diagnozę. Jakie badanie należy wykonać, by potwierdzić infekcję pasożytniczą?

Do najważniejszych badań wykorzystywanych w diagnostyce chorób odpasożytniczych należą:

• mikroskopowe badanie kału,
• badanie kału metodą PCR pozwalające wykryć materiał genetyczny pasożytów,
• wykrywanie antygenów pasożytów w kale.

Diagnostykę często uzupełnia się badaniami krwi pozwalającymi wykryć nieprawidłowości w morfologii i niedobory pokarmowe. Niekiedy przydają się także badania obrazowe, takie jak RTG i USG.

Niegroźne pasożyty komensalne? To zależy!

Pasożyty, choć kojarzą się wyłącznie negatywnie, nie zawsze wywołują negatywne objawy i skutki dla zdrowia. Niektóre spośród pasożytów przewodu pokarmowego funkcjonują jako tzw. komensale.

Komensalizm to taki związek między dwoma organizmami, w którym jeden partner odnosi korzyści, dla drugiego zaś jest to kompletnie obojętne – w tym przypadku dla człowieka, żywiciela. Na zasadzie komensalizmu w jelitach żyje często pierwotniak Blastocystis spp. W takim układzie, z biologicznego punktu widzenia nie możemy nazywać go pasożytem, bo nie wyrządza szkody oraz nie wywołuje objawów.

Niektóre badania sugerują, że obecność pasożytów komensalnych wpływa pozytywnie na równowagę składu mikrobioty jelitowej np. poprzez regulację liczebności określonych gatunków bakteryjnych czy przez oddziaływanie na układ immunologiczny. Zdrowa mikrobiota w stanie eubiozy zapobiega zaś zmianie układu sił z komensalnego na pasożytniczy.

Odkrycie występowania pasożytów komensalnych zmieniło podejście do ich leczenia. Uznaje się, że w przypadku braku objawów leczenie może nie być potrzebne, choć każdy taki przypadek należy przedyskutować z lekarzem.

Należy też zaznaczyć, że niegroźny dla zdrowego człowieka pasożyt komensalny w odpowiednich warunkach może przejść w formę patogenną i wywołać chorobę odpasożytniczą. Dzieje się tak np. w przypadku znacznego osłabienia odporności, ale także, gdy rozwija się dysbioza, zaburzenie równowagi mikrobioty jelitowej. W dysbiozie dochodzi do ilościowego i jakościowego zachwiania składu mikrobioty, przez co traci ona zdolność do regulacji relacji między pasożytem komensalnym a organizmem ludzkim.

Jak widać relacje między pasożytami komensalnymi czy pasożytami chorobotwórczymi a mikrobiotą przewodu pokarmowego mają duże znaczenie. Przyjrzyjmy się im bliżej.

Oddziaływanie pasożytów z mikrobiotą jelitową

Relacja mikrobiota jelitowa – pasożyty jest dwukierunkowa. Z jednej strony mikrobiota może wpływać na warunki rozwoju pasożytów modyfikując ich przeżywalność, zjadliwość i możliwości do rozmnażania, z drugiej strony pasożyty mogą zmieniać równowagę mikrobioty. Co wiemy na pewno?

• Mikrobiota w stanie równowagi – eubiozy zmniejsza ryzyko rozwoju pasożytów konkurując z nimi o składniki odżywcze i przestrzeń do życia. Niektóre gatunki bakterii np. Lactobacillus czy Bifidobacterium wydzielają także substancje, które hamują namnażanie pasożytów.
• Eubioza sprzyja także utrzymaniu prawidłowych stosunków między organizmem człowieka a pasożytami komensalnymi zapobiegając ich przejściu w formę chorobotwórczą.
• Z drugiej zaś strony dysbioza – zaburzenie ilościowe i jakościowe mikrobioty już na starcie ułatwia infekcję pasożytami chorobotwórczymi.
• Obecność pasożytów chorobotwórczych w przewodzie pokarmowym sprzyja dodatkowo pogłębianiu dysbiozy. Pasożyty mogą nasilać namnażanie bakterii konkretnych gatunków bakterii, hamując rozwój innych. W infekcji pasożytniczej obserwuje się przede wszystkim zmniejszenie rodzaju Bacteroidetes na korzyść Firmicutes i Clostridia. To charakterystyczny obraz dysbiozy.Dysbioza zaś wywołuje szereg innych problemów zdrowotnych nie tylko w obrębie samego przewodu pokarmowego, ale także w innych narządach organizmu i może prowadzić np. do zwiększonego ryzyka chorób metabolicznych, alergii czy zaburzeń nastroju.
• Samo leczenie przeciwpasożytnicze również może pogłębiać dysbiozę. Z tego powodu tak ważna jest praca nad stabilizacją mikrobioty zarówno w czasie, jak i po leczeniu przeciwpasożytniczym.

Badania pokazują, że powiązania między mikrobiotą jelitową a pasożytami są tak silne, że naukowcy bazując wyłącznie na znajomości kompozycji mikrobioty są w stanie z 80% trafnością stwierdzić, czy dana osoba doświadcza zakażenia pasożytniczego. Jak widzisz, nie da się mówić o leczeniu pasożytów bez jednoczesnego uwzględnienia stanu mikrobioty jelitowej. Skoro pasożyty tak silnie zmieniają skład mikrobioty, to czy warto jest profilaktycznie stosować leczenie przeciwpasożytnicze?

Regularne kuracje przeciwpasożytnicze są niezalecane

W internecie coraz częściej można natknąć się na poradę, według której powinno się regularnie przechodzić leczenie przeciwpasożytnicze, nawet, jeśli nie zauważasz żadnych objawów. Zwolennicy tego zalecenia twierdzą, że powszechność występowania pasożytów przewodu pokarmowego jest tak duża, że to pewne, iż „coś” masz.

Z punktu widzenia nauki jest wręcz przeciwnie. Powtarzanie leczenia przeciwpasożytniczego może przynieść negatywne skutki dla zdrowia. Po pierwsze wiesz już, że nie wszystkie organizmy określane mianem pasożytów szkodzą człowiekowi, niektóre z nich żyją z nami w stosunkach obojętnych (tzw. komensalizm). Mało tego, według niektórych badań występowanie pasożytnictwa komensalnego reguluje pracę układu odpornościowego. Dzięki temu maleje ryzyko wystąpienia alergii czy chorób autoimmunologicznych, w których dochodzi do nadaktywności układu odpornościowego.

Po drugie, nawet, jeśli obserwujesz objawy ze strony układu pokarmowego np. wzdęcia, biegunki, bóle brzucha, to wcale nie muszą być one związane z występowaniem chorobotwórczych pasożytów. Wiele innych schorzeń układu pokarmowego objawia się bardzo podobnie np. IBS – zespół jelita drażliwego, choroba Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, niektóre infekcje bakteryjne.

Samodzielne leczenie potencjalnych zakażeń pasożytniczych, bez odpowiedniej diagnostyki klinicznej jest zatem działaniem kompletnie w ciemno. Prawidłowo przeprowadzona diagnostyka infekcji pasożytniczych wymaga specjalistycznych badań, a samo leczenie jest zazwyczaj skierowane przeciwko konkretnym pasożytom. Bez wcześniejszych badań możesz zatem trafić „jak kulą w płot”.

Nie można też zapomnieć, że leczenie nie pozostaje obojętne dla organizmu. Leki przeciwpasożytnicze mogą wchodzić w interakcję z innymi lekami, osłabiać barierę jelitową czy zaburzać równowagę mikrobioty. Nieskutecznie przeprowadzone leczenie, paradoksalnie, może pasożyty chorobotwórcze wzmocnić, jeśli nie zostaną usunięte całkowicie. Część pasożytów zaś może nawet migrować do innych narządów, broniąc się przed nieudolnie zastosowanym leczeniem. Tak dzieje się np. w przypadku glisty ludzkiej.

Szczególnie niebezpieczne są „ziołowe” kuracje przeciwpasożytnicze, których skład i skuteczność jest nieznana. Niektóre z tych preparatów mogą być toksyczne dla wątroby, nerek czy układu nerwowego.

Dlatego, jeśli nie obserwujesz u siebie nieprzyjemnych objawów ze strony układu pokarmowego to w większości przypadków nie potrzebujesz leczenia przeciwpasożytniczego. Jeśli jednak zauważasz niepokojące symptomy lub masz wątpliwości, co do stanu zdrowia swojego układu pokarmowego, to zgłoś się do lekarza i zacznij od odpowiedniej diagnostyki.

Probiotyki i leczenie przeciwpasożytnicze

Z danych naukowych jasno wynika, że leczenie infekcji pasożytniczej zawsze warto połączyć ze stabilizacją mikrobioty jelitowej, by zapobiegać powtórnym infekcjom pasożytami. Ważne jednak by użyć odpowiednich preparatów probiotycznych.  

Plan probiotyczny powinien być dobierany indywidualnie do potrzeb danej osoby. Z tego powodu wraz z diagnostyką infekcji pasożytniczych warto wykonać profilowanie próbki kału pod kątem jakościowego i ilościowego składu mikrobioty. W Instytucie Mikrobiomiki możesz wykonać takie badanie jednocześnie z badaniem PCR na obecność pasożytów.

Probiotyki wzmacniają naturalne mechanizmy obronne jelit poprzez:

• konkurowanie z pasożytami o miejsce i składniki odżywcze,
• wydzielanie substancji o działaniu przeciwpasożytniczym,
• stymulację układu odpornościowego.

Leczenie przeciwpasożytnicze zawsze powinno być poprzedzone odpowiednią diagnostyką. Po jego zakończeniu warto też zadbać o mikrobiom jelitowy, ponieważ jego równowaga, może okazać się kluczowa, nie tylko dla zdrowia, ale i uchronić Cię przed kolejnymi zakażeniami pasożytniczymi.

• Ahsan Naveed, Sabahat Abdullah, Impact of parasitic infection on human gut ecology and immune regulations, Therap Adv Gastroenterol. 2022; 15: 17562848221091524. doi: 10.1177/17562848221091524
• Elvia Ramírez-Carrillo et al., Disturbance in human gut microbiota networks by parasites and its implications in the incidence of depression, Sci Rep. 2020 Feb 28;10(1):3680. doi: 10.1038/s41598-020-60562-w.
• Federica Berrilli et al., Interactions between parasites and microbial communities in the human gut, Front Cell Infect Microbiol. 2012 Nov 16:2:141. doi: 10.3389/fcimb.2012.00141. eCollection 2012.
• Jacqueline M Leung et al., Parasite-Microbiota Interactions With the Vertebrate Gut: Synthesis Through an Ecological Lens, Front Microbiol. 2018 May 14:9:843. doi: 10.3389/fmicb.2018.00843. eCollection 2018
• S Bhattacharjee et al., Parasites, microbiota and metabolic disease, Parasite Immunol. 2017 May;39(5). doi: 10.1111/pim.12390. Epub 2016 Dec 14.
• Yunus E Beyhan, Muhammed R Yıldız, Microbiota and parasite relationship, Diagn Microbiol Infect Dis. 2023 Aug;106(4):115954. doi: 10.1016/j.diagmicrobio.2023.115954. Epub 2023 Apr 20.