Kwasowość żołądka. Jak nadkwasota i niedokwasota osłabiają żołądek i mikrobiotę?

Żołądek to narząd, którego zadaniem jest nie tylko trawienie. Ze względu na panujące w nim warunki, bardzo silną kwasowość, to także tarcza ochronna przed mikroorganizmami, które mogą dostać się do przewodu pokarmowego z żywnością. Niestety zaburzenia kwasowości żołądka to częsta dolegliwość, która jest nie tylko nieprzyjemna, ale także niebezpieczna. Doprowadza do zaburzenia równowagi mikrobioty układu pokarmowego i zwiększa ryzyko nowotworu żołądka. Bardzo ważną rolę w regulowaniu środowiska żołądkowego pełnią probiotyki. Przeczytaj artykuł, by dowiedzieć się, jak kwasowość żołądka wiąże się ze zdrowiem całego organizmu.

Żołądek to tarcza ochronna.

Żołądek prawdopodobnie kojarzy Ci się przede wszystkim z trawieniem. To właśnie w żołądku, swoistym worku mięśniowym, który znajduje się między przełykiem a dwunastnicą (początkowy odcinek jelita cienkiego) zachodzi rozdrabnianie pokarmu oraz pierwszy, ale niezwykle ważny etap trawienia białek. Białka to składniki pokarmowe, które znajdują się w np. mięsie, jajkach, produktach mlecznych, roślinach strączkowych (np. fasola, groch, ciecierzyca).

W żołądku, białka z żywności pod wpływem wydzielanego w nim kwasu solnego podlegają denaturacji, potocznie mówi się o tym procesie „ścinanie”. Kwas solny niszczy struktury białek i ułatwia ich trawienie. Dalszy rozkład białka zachodzi w wyniku działania enzymów trawiennych, które również wydzielane są w żołądku.

Jednak, poza tą znaną rolą, żołądek pełni jeszcze inną, niezwykle ważną funkcję – jest barierą ochronną przed wnikaniem do organizmu bakterii oraz „strażnikiem” równowagi mikrobioty. Żołądek może pełnić tą funkcję przede wszystkim dzięki silnej kwasowości, która jest skutkiem wydzielania przez wyspecjalizowane komórki okładzinowe silnego kwasu – kwasu solnego. To właśnie jego drażniący zapach i działanie odczuwasz w gardle po wymiotach.

Kwas solny jest silnie żrący i bezwzględny dla różnego rodzaju mikroorganizmów, w tym potencjalnie niebezpiecznych bakterii i grzybów, które człowiek może spożyć razem z pokarmem. W żołądku ludzkim panuje silnie kwaśne pH, które wynosi około 1,5! Średnie pH w żołądkach innych, wszystkożernych zwierząt wynosi około 3,7. Tak wysoka kwasowość (im niższe pH, tym większa kwasowość) wynika prawdopodobnie z ewolucyjnego przystosowania do jedzenia padliny przez ludzi. Dziś może wydawać się to dziwne, ale możliwość jedzenia padliny była prawdopodobnie bardzo ważna dla naszego przetrwania. Drugie, równie ważne wyjaśnienie tak skrajnie wysokiej kwasowości żołądka, to wspominane już wcześniej zmniejszanie ryzyka przenikania do przewodu pokarmowego patogenów. Żołądek jest swoistym filtrem, usuwa drobnoustroje (choć nie wszystkie), które przez usta dostały się do przewodu pokarmowego, zanim trafią dalej do jelita cienkiego i grubego. Można powiedzieć, że żołądek pełni rolę strażnika mikrobioty jelitowej. Jednak tylko wtedy, gdy jego działanie nie jest zaburzone.

Rola żołądka jako strażnika mikrobioty

Prawidłowa, niska kwasowość żołądka, okazuje się być „mieczem obosiecznym”. Z jednej strony wysoka kwasowość ludzkiego żołądka zapobiega narażeniu na patogeny, ale z drugiej zmniejsza również prawdopodobieństwo ponownej kolonizacji przez bakterie dobroczynne. Dlatego tak istotne jest by przyjmowane probiotyki były przebadane pod kątem ich przeżywalności w kwasie solnym. Takie są choćby preparaty stworzone przez Instytut Mikrobiomiki.

Z punktu widzenia biologii wysoka kwasowość żołądka jest „kosztowna”. Organizm zużywa energię zarówno na samą produkcję kwasu, jak i na produkcję śluzu, pełniącego z kolei ochronę ścian żołądka przed tymże kwasem. Utrzymywanie tak „kosztownego” rozwiązania świadczy o tym, jak ważne jest ono dla ciała ludzkiego.

Prawidłowa kwasowość żołądka chroni mikrobiotę całego przewodu pokarmowego przed niekorzystnymi zmianami ilościowymi i jakościowymi. Dlatego, gdy dochodzi do rozwoju nadkwasoty – nadmiernego wydzielania kwasu solnego lub niedokwasoty – zbyt małej ilości kwasu solnego w żołądku, wtedy zaburzona zostaje równowaga mikrobioty. Konsekwencje takich zmian wpływają nie tylko na trawienie, ale również pośrednio, przez zmiany w mikrobiocie, na zdrowie całego organizmu. Odpowiednio dobrane probiotyki mogą pomóc w przywróceniu stanu równowagi mikrobiotycznej – tzw. eubiozy.

Niedokwasota – kiedy dochodzi do obniżenia kwasowości żołądka?

Wraz z wiekiem kwasowość żołądka naturalnie się obniża (czyli pH wzrasta), co może tłumaczyć większe narażenie osób starszych na zaburzenia składu mikrobioty przewodu pokarmowego, ale także na niebezpieczne zakażenia bakteryjne np. bakterią Clostridium difficile. Niedokwasota w podeszłym wieku sprawia, że żołądek przestaje być barierą ochronną przed mikroorganizmami. Jednocześnie wyższe pH żołądka, czyli niższa kwasowość, sprawia, że osoby starsze gorzej trawią pokarm. Enzymy trawienne wydzielane w żołądku, by móc się aktywować i rozkładać białko potrzebują bowiem silnie kwaśnego środowiska.

Niedokwasotę często obserwuje się u wcześniaków, których układ pokarmowy nie jest jeszcze w pełni rozwinięty. Niedokwasota jest także charakterystyczna wśród osób, które poddały się operacji bajpasu żołądka. Taka operacja usuwa około 60% powierzchni żołądka, czego konsekwencją jest wzrost pH w żołądku. Również celiakia sprzyja zmniejszonej kwasowości.

Jednak niedokwasota bardzo często jest wynikiem leczenia nadkwasoty i nadużywania leków zmniejszających wydzielanie kwasu solnego. Są to tzw. leki z grupy IPP – inhibitory pompy protonowej. Do grupy tej należą np.:

• omeprazol,
• esomeprazol,
• lanzoprazol,
• pantoprazol.

Leki z grupy IPP często stosuje się w przypadku zgagi, refluksu, niestrawności, czy jako element leczenia zakażenia bakterią Helicobacter.pylori. Wiele z nich jest dostępnych bez recepty. Liczne badania wykazują, że nadużywanie leków IPP wywołuje znaczące zmiany w składzie mikrobioty całego przewodu pokarmowego. Zmiany te obejmują sam żołądek, który mimo niesprzyjającego, silnie kwaśnego środowiska również ma swoją mikrobiotę i dalsze odcinki przewodu pokarmowego – jelito cienkie i jelito grube.

Wykazano, że nieprawidłowo stosowane leki z grupy IPP:

• zwiększają liczebność bakterii z rodzaju Streptococcus, które w nadmiarze prowadzą do niestrawności;
• zwiększają ryzyko zakażenia bakteriami z rodzaju Salmonella, Campylobacter oraz, wspomnianej wcześniej Clostridium difficile.

Niedokwasota jest jedną z częstszych przyczyn występowania SIBO, czyli nieprawidłowego wzrostu bakterii w jelicie czczym (część jelita cienkiego za dwunastnicą). Wyższe pH żołądka zmniejsza także liczebność i różnorodność mikrobioty w jelicie grubym. Wśród użytkowników IPP, w porównaniu z osobami niestosującymi IPP, można zaobserwować zwiększoną liczebność rodzin: Streptococcaceae, Micrococcaceae i Enterococcaceae, a także wyraźnie zmniejszoną liczebność Clostridiales. Skutkiem niedokwasoty i nadużywania leków z grupy IPP jest także wzrost liczebności chorobotwórczej bakterii Escherichia coli.

Wszystkie te zmiany prowadzą do tzw. dysbiozy, czyli ilościowego i jakościowego zaburzenia mikrobioty przewodu pokarmowego, która sprzyja dolegliwościom ze strony przewodu pokarmowego, ale także wielu innym zaburzeniom, w tym również występowaniu chorób cywilizacyjnych.

Według badań, wieloletnie, długotrwałe przyjmowanie leków hamujących wydzielanie kwasu żołądkowego zwiększa ryzyko raka żołądka. Skutek ten także powiązano ze zmianą mikrobioty, szczególnie tej w obrębie żołądka. Zaburzenie równowagi mikrobioty wiązało się z przewlekłym zapaleniem błony śluzowej żołądka, co może zapoczątkować rozwój nowotworu.

Zmianom kwasowości żołądka sprzyja także nadużywanie innej, powszechnie stosowanej grupy leków przeciwbólowych – tzw. NLPZ, czyli niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Do grupy tej należy między innymi ibuprofen czy naproksen. Często NLPZ i IPP stosowane są jednocześnie, co dodatkowo pogłębia problem niekorzystnych zmian w mikrobiocie. Jeżeli cierpisz na przewlekłe zaburzenia pracy żołądka, zbadaj swój mikrobiom.

Skoro nieprawidłowe stosowanie leków z grupy IPP sprzyja niedokwasocie, ale jest odpowiedzią na nadkwasotę, to pozostaje pytanie – skąd bierze się nadkwasota?

Nadkwasota – przyczyny nadmiernego wydzielania kwasu solnego w żołądku

Nadkwasota często ma swoją przyczynę w nieprawidłowych nawykach związanych ze stylem życia. Należą do nich:

• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• nieregularne posiłki,
• szybkie jedzenie,
• często i długie żucie gumy, które stymuluje żołądek do produkcji kwasu solnego.

Nadkwasocie sprzyjają także bezsenność, silny stres, a także niektóre rzadkie choroby jak np. zespół Zollingera-Ellisona. Jest to także jeden z pierwszych objawów niekontrolowanej infekcji Helicobacter pylori. Zakażenie Helicobacter pylori w początkowej fazie prowadzi do nadkwasoty, ale wraz z czasem trwania doprowadza do zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka. Uszkodzenie błony wyścielającej żołądek wiąże się z uszkodzeniem komórek wydzielających kwas solny, co, ostatecznie, prowadzi do niedokwasoty.

Niestety, bardzo często pierwszym wyborem w nadkwasocie jest zastosowanie leków IPP zamiast konsultacji z lekarzem gastrologiem, który pomoże zaopiekować się pierwotną przyczyną problemu.

Choć o lekach z grupy IPP zostało już w tym artykule sporo powiedziane, to należy wspomnieć o jeszcze jednej ich istotnej właściwości. Leki te, owszem zmniejszają kwasowość żołądka, jednak ich nagłe odstawienie prowadzi do gwałtownego zwiększenia wydzielania kwasu solnego przez komórki żołądka i powrotu nieprzyjemnych objawów niestrawności. To zaś skutkuje błędnym kołem i ponownym sięgnięciem po leki z grupy IPP, które pogłębiają problem niedokwasoty i zaburzenia równowagi mikrobioty.

We wszystkich przypadkach, w których mamy do czynienia z zaburzeniem kwasowości żołądka i zmianą mikrobioty przewodu pokarmowego pomocne będzie zastosowanie probiotyków. Przyjmowanie probiotyków warto poprzedzić analizą mikrobiomu.

Probiotyki – pomagają utrzymywać prawidłową kwasowość żołądka

Stosowanie odpowiednich probiotyków może pomóc w odbudowaniu równowagi mikrobiomu. A gdy coś się dzieje z żołądkiem, ważne jest by zadbać również o mikrobiotę jelitową. Bakterie probiotyczne pomagają także łagodzić stan zapalny w żołądku, który mógł być jedną z przyczyn lub skutków nadkwasoty i niedokwasoty. U osób, których żołądek ma niską kwasowość wynikającą z zanikowego zapalenia błony śluzowej żołądka lub długotrwałego stosowania inhibitora pompy protonowej, liczba żywych bakterii w żołądku znacznie wzrasta. Zazwyczaj są to szkodliwe bakterie, których naturalnie w żołądku nie ma. Zastosowanie probiotyków pomaga również w tym przypadku.

Działanie probiotyków wspiera regenerację żołądka i przywrócenie jego funkcji, w tym odpowiedniej kwasowości. Obecnie najbardziej rozpowszechnione szczepy probiotyczne należą do rodzajów Lactobacillus lub Bifidobacterium. Oba rodzaje bakterii są dość odporne na kwaśne warunki, jednak tylko nieliczne są w stanie przetrwać silnie kwaśne środowisko żołądka (pH 1–2).

Badania sugerują, że rodzaj Lactobacillus jest jedną z dominujących grup bakterii zamieszkujących żołądek (badanie metodami hodowli). W związku z tym szczepy Lactobacillus mogą być odpowiednie do stosowania, jako probiotyki w żołądku.

Probiotyki w infekcjach bateryjnych żołądka np. bakterią Helicobacter pylori:

• konkurują o miejsca przyłączania do nabłonka żołądka,
• wzmacniają barierę śluzówkową,
• wydzielają bakteriobójcze substancje (np. kwas mlekowy).

Stosowanie probiotyków w zakażeniu Helicobacter pylori jest niezwykle istotne również ze względu na malejącą skuteczność leczenia antybiotykami związaną z antybiotykoopornością. Probiotyki wspomagają podstawowe leczenie antybiotykiem. Bakterie probiotyczne przyczyniają się także do zmniejszenia ryzyka wystąpienia nowotworu żołądka, który powiązano z długotrwałą zmianą kwasowości w żołądku.

Pamiętaj jednak, że nadkwasota i niedokwasota wywołują nie tylko zmiany w mikrobiocie żołądka, ale także w całym przewodzie pokarmowym. Konsekwencje takich zmian dotykają całego organizmu, w tym narządów niezwiązanych z trawieniem. Dlatego tak istotne jest kompleksowe podejście do procesu odzyskiwania eubiozy – równowagi mikrobiotycznej. Zamiast strzelać w ciemno i stosować przypadkowe probiotyki z apteki, postaw na indywidualny plan probiotyczny, który odpowie na Twoje potrzeby. W Instytucie Mikrobiomiki, na bazie profilowania próbki kału dobierzemy probiotyki specjalnie dla Ciebie.

Nowoczesne technologie pozwalają stworzyć probiotyk, który będzie zawierał z jednej strony szczepy wspierające żołądek, a z drugiej takie, które dotrą do końcowego odcinka przewodu pokarmowego – jelita grubego. Zastosowanie odpowiedniej technologii pozwala bakteriom, których miejscem docelowym jest jelito grube, przetrwać niełatwą podróż przez kwaśne środowisko żołądka.

Nie ignoruj problemów z nadkwasotą i niedokwasotą. Uważaj na nawracającą zgagę, leki IPP przyjmuj tylko pod kontrolą lekarza, nie nadużywaj ich. Wspomagaj swój układ pokarmowy personalizowanymi probiotykami. Te działania pozwolą Ci skutecznie zadbać o mikrobiotę, która pełni kluczową rolę w utrzymaniu zdrowia.

Bibliografia:

• Artem Minalyan et al., The Gastric and Intestinal Microbiome: Role of Proton Pump Inhibitors, Curr Gastroenterol Rep. 2017 Aug;19(8):42. doi: 10.1007/s11894-017-0577-6.
• DeAnna E Beasley et al., The Evolution of Stomach Acidity and Its Relevance to the Human Microbiome, PLoS One. 2015 Jul 29;10(7):e0134116. doi: 10.1371/journal.pone.0134116. eCollection 2015.
• Jerry Zhou et al., Distinct Microbiota Dysbiosis in Patients with Non-Erosive Reflux Disease and Esophageal Adenocarcinoma, J Clin Med. 2020 Jul 8;9(7):2162. doi: 10.3390/jcm9072162.
• Muhammad Afzaal et al, Human gut microbiota in health and disease: Unveiling the relationship, Front Microbiol. 2022 Sep 26:13:999001. doi: 10.3389/fmicb.2022.999001. eCollection 2022.
• Shizhen Zhou et al., Gastric microbiota: an emerging player in gastric cancer, Front Microbiol. 2023 Apr 27:14:1130001. doi: 10.3389/fmicb.2023.1130001. eCollection 2023.
• Yasuhiro Koga, Microbiota in the stomach and application of probiotics to gastroduodenal diseases, World J Gastroenterol. 2022 Dec 21;28(47):6702-6715. doi: 10.3748/wjg.v28.i47.6702.
• Zhiyi Liu et al., Unveiling the gastric microbiota: implications for gastric carcinogenesis, immune responses, and clinical prospects, J Exp Clin Cancer Res. 2024 Apr 19;43(1):118. doi: 10.1186/s13046-024-03034-7.