Choroba uchyłkowa jelita grubego a mikrobiota jelitowa

Choroba uchyłkowa jelita grubego prowadzi do powstania wybrzuszeń, workowatych wypustek w ścianie okrężnicy, czyli najdłuższego odcinka jelita grubego. Wypustki te, zwane uchyłkami wystają ponad mięśniową ścianę jelita i gromadzą zalegające masy kałowe. Przypuszcza się, że w rozwój choroby może być zaangażowana mikrobiota jelitowa.

Choroba uchyłkowa jelita grubego – co warto o niej wiedzieć?

Uchyłki jelita grubego są niezwykle częste, ale częstość występowania choroby uchyłkowej jest większa w krajach zachodnich i rośnie wraz z wiekiem. Szacuje się, że uchyłki występują u około 17,5 % światowej populacji. U osób w wieku powyżej 60 lat procent występowania wzrasta do 30%, zaś w wieku powyżej 80 lat występowanie choroby uchyłkowej dotyka nawet 70% osób. Znaczna część tych przypadków to uchyłki bezobjawowe.

Około 20-30% przypadków choroby uchyłkowej jelita grubego to choroba objawowa, która prowadzi do przewlekłego zapalenia o średnim stopniu nasilenia w miejscach występowania uchyłków. U 4% chorych rozwija się ostre zapalenie uchyłka, które może być nawet niebezpieczne dla życia. Dlaczego?

W ostrym zapaleniu uchyłków dochodzi do powstania ropni, czyli nagromadzenia bakterii i komórek układu odpornościowego. Taki ropień może pękać prowadząc do przerwania ciągłości jelita tzw. perforacji, a prościej do „dziury” w jelicie. Perforacja to stan zagrożenia życia, bo wiąże się z krwawieniem i często zapaleniem jamy otrzewnej. W niektórych przypadkach uchyłki prowadzą także do niedrożności jelita grubego. W takich sytuacjach konieczne jest leczenie operacyjne.

Zapalenie w chorobie uchyłkowej jelita grubego wynika z faktu gromadzenia się zalegającego kału w uchyłkach, czyli wspomnianych wcześniej wypustkach, które są anatomicznym znakiem rozpoznawczym choroby. Do rozwoju stanu zapalnego prawdopodobnie przyczynia się także mikrobiota jelitowa, która zmienia się szczególnie wyraźnie w uchyłkach, ale także, w całym jelicie grubym.

Przyczyny choroby nie są do końca poznane, jednak jej wyraźnie częstsze występowanie w krajach zachodnich wskazuje, że przyczyny mogą być związane ze stylem życia. Do czynników sprzyjających jej powstawaniu zalicza się:

• czynniki genetyczne,
• wiek,
• niskie stężenie witaminy D,
• dysbiozę (czyli zaburzenie składu i ilości) mikrobioty jelitowej,
• otyłość,
• dietę wysoko-przetworzoną i o niskiej zawartości błonnika pokarmowego.

Objawy i diagnoza choroby uchyłkowej

Choroba uchyłkowa z zapaleniem o niewielkim i średnim nasileniu często bywa mylona z zespołem jelita drażliwego. Objawy obu chorób są podobne i są to:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• zaparcia,
• biegunki.

Ostre zapalenie uchyłka przebiega najczęściej z silnymi bólami brzucha, gorączką czy wymiotami i bywa mylone z zapaleniem wyrostka robaczkowego.

Raz powstałe uchyłki nie znikną samoistnie, ale jeśli nie dają nieprzyjemnych objawów, to nie ma potrzeby, by je usuwać. Natomiast ostre zapalenie uchyłka często jest wskazaniem do wykonania operacji, której celem jest usunięcia objętego zapaleniem uchyłka. Niestety nie wyklucza to powstawania kolejnych uchyłków lub rozwinięcia się stanu zapalnego w innych, które wytworzyły się wcześniej.

Uchyłki jelita – diagnoza i leczenie

Chorobę uchyłkową jelita grubego często diagnozuje się w trakcie profilaktycznej lub wykonywanej z innego powodu kolonoskopii. Dzieje się to niejako przy okazji. Jednak badanie to, ze względu na jego inwazyjność, nie jest wskazane dla osób, które doświadczają zapalenia uchyłków.

W diagnostyce choroby uchyłkowej najbardziej przydatna jest tomografia z kontrastem, która uwidacznia miejsca występowania uchyłków. Pomocniczo w diagnostyce stosuje się także USG. W poprawnej diagnostyce niezbędny jest kontakt z lekarzem.

W przypadku potwierdzenia choroby uchyłkowej każda osoba nią dotknięta powinna zacząć od poprawy nawyków żywieniowych. Wprowadzenie diety opartej o niskoprzetworzone produkty, z większą ilością warzyw, owoców, orzechów, nasion roślin strączkowych, olei roślinnych i pełnoziarnistych zbóż:

• może wykazać efekt przeciwzapalny,
• dostarczy błonnika pokarmowego, który wspomaga usuwanie resztek kałowych,
• ustabilizuje perystaltykę jelit,
• wspomoże mikrobiotę jelitową w odbudowie.

Leczenie uchyłków poza pracą z dietą, unormowaniem masy ciała, zadbaniem o aktywność fizyczną często sprowadza się do zastosowania pod kontrolą lekarza:

• leków objawowych łagodzących biegunkę/zaparcia,
• leków rozkurczowych,
• leków przeciwbólowych,
• niekiedy antybiotyków przeznaczonych do leczenia układu pokarmowego.

W ciężkich przypadkach konieczna jest hospitalizacja, dożylne podawanie antybiotyków i leczenie chirurgiczne.

Wsparciem w łagodzeniu objawów może być również zastosowanie probiotyków, najlepiej w postaci indywidualnego planu probiotycznego, który powstaje na bazie badania kału. A jak zmienia się mikrobiota w chorobie uchyłkowej jelita grubego?

Mikrobiota i plan probiotyczny w chorobie uchyłkowej jelita grubego

Badacze wciąż nie są pewni, jaki jest mikrobiotyczny „podpis” choroby uchyłkowej jelita grubego. W tym momencie uznaje się, że bezobjawowy przebieg choroby nie wiąże się ze znacznymi zmianami w mikrobiocie jelitowej.

Zupełnie inaczej sytuacja przedstawia się, gdy pojawiają się objawy i rozwija się stan zapalny. W tej sytuacji dochodzi do rozwoju dysbiozy mikrobioty, która wiąże się z mniejszą różnorodnością drobnoustrojów w połączeniu ze wzrostem liczebności gatunków, które wykazują działanie prozapalne. Wyraźnie zauważalne jest wtedy zaburzenie proporcji dwóch najważniejszych typów baterii Bacteroidetes i Firmicutes. Nie ma jednak jednoznacznych dowodów na to, że choroba uchyłkowa jelita grubego jest wywoływana zmianami w mikrobiocie. Wiemy jedynie, że mają one miejsce, ale czy są powodem czy skutkiem problemów z uchyłkami tego wciąż nie wiemy.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby obserwuje się zaburzenia równowagi mikrobioty nie tylko w uchyłkach. Jeśli stan zapalny jest nasilony dysbioza występuje także w całym jelicie, nawet w miejscach od uchyłka odległych. Dysbioza w uchyłku przyczynia się do uszkodzenia bariery jelitowej. Mniejsza ilość śluzu skutkuje ścieńczeniem nabłonka i nagromadzeniem komórek układu odpornościowego (tzw. makrofagów), co może doprowadzić do pęknięcia uchyłka.

Wykazano, że choroba uchyłkowa jelita grubego związana jest w występowaniem mniejszej ilości gatunków bakterii wytwarzających maślan. Maślan to jeden z krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, który odgrywa kluczową rolę w odżywianiu komórek nabłonka jelita i regulowaniu stanu zapalnego. Do „producentów” maślanu należy np. bakteria Faecalibacterium prausnitzii, której występowanie jest znacznie zmniejszone w przypadku objawowej choroby uchyłkowej. Badacze wykazali także spadek innych rodzajów bakterii o działaniu przeciwzapalnym np. Clostridium klaster IV, Lactobacillus i Bacteroides.

Przypadki postępu choroby wykazały także znaczne zwiększanie liczebności bakterii z rodzaju Comamonas. Choć nie wiemy dokładnie, jaka jest jej rola to rodzaj ten, zwykle uważany za nieszkodliwy, został ostatnio powiązany z infekcją wewnątrzbrzuszną spowodowaną pęknięciem okrężnicy.

Co ciekawe, w przypadku zaostrzenia choroby organizm próbuje ustabilizować sytuację w jelicie. Obserwuje się wtedy wzrost przeciwzapalnych bakterii np. z rodzaju Bifidobacterium, Akkermansia i Faecalibacterium.

Należy jednak zaznaczyć, że jednoznaczna ocena sytuacji jelitowej u osób z chorobą uchyłkową jelita grubego bywa utrudniona przez przyjmowane leki, w tym antybiotyki, które zmieniają jelitowy „układ sił”.

Nie ulega jednak wątpliwości, że występowanie uchyłków jelita grubego, szczególnie tych, które wywołują nieprzyjemne objawy wiąże się z zaburzeniem równowagi jelitowej. Dlatego ustalenie indywidualnego planu probiotycznego to działanie potrzebne, które może wspierać leczenie. Taki spersonalizowany plan probiotyczny powstaje w oparciu o badanie kału. Badanie to pozwala na ocenę występowania dysbiozy i ustalenie kierunku zmian mikrobiotycznych koniecznych do przywrócenia eubiozy – stanu równowagi jelitowej.

Kompleksowe działanie – zmiana diety i stylu życia, wprowadzenie koniecznego leczenia i wsparcie celowanym probiotykiem pomaga ustabilizować przebieg choroby uchyłkowej jelita grubego.

Bibliografia:

• Antonio Tursi et al., Microbiota Composition in Diverticular Disease: Implications for Therapy, Int J Mol Sci. 2022 Nov 26;23(23):14799. doi: 10.3390/ijms232314799.
• Elisa Reitano et al., Gut Microbiota Association with Diverticular Disease Pathogenesis and Progression: A Systematic Review, Dig Dis Sci. 2023 Mar;68(3):913-921. doi: 10.1007/s10620-022-07600-x. Epub 2022 Jul 7.
• Giovanni Barbara et al., Gut microbiota, metabolome and immune signatures in patients with uncomplicated diverticular disease, Gut. 2017 Jul;66(7):1252-1261. doi: 10.1136/gutjnl-2016-312377. Epub 2016 Sep 12
• Giovanni Marasco et al., The role of microbiota and its modulation in colonic diverticular disease, Neurogastroenterol Motil. 2023 Dec;35(12):e14615. doi: 10.1111/nmo.14615. Epub 2023 May 27.
• Raquel Cameron et al., Does the microbiome play a role in the pathogenesis of colonic diverticular disease? A systematic review, J Gastroenterol Hepatol. 2023 Jul;38(7):1028-1039. doi: 10.1111/jgh.16142. Epub 2023 Feb 26.