Enterococcus faecalis

Jest to powszechnie występująca bakteria Gram-dodatnia, nazywana również paciorkowcem kałowym. Zgodnie ze swoją nazwą ten drobnoustrój z chęcią bytuje w jelitach, gdzie w określonych granicach jest elementem naturalnej mikrobioty. Nie ogranicza się on jednak wyłącznie do dalszych odcinków przewodu pokarmowego, gdyż może występować również w jamie ustnej, drogach moczowych, a nawet we krwi – w tych przypadkach istnieje ryzyko rozwinięcia się poważnych zakażeń, mogących stanowić istotne zagrożenie dla zdrowia pacjenta. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że bakteria ta odgrywa bardzo istotną rolę w stomatologii, powodując lub towarzysząc wielu chorobom zębów i dziąseł. Przede wszystkim bierze ona udział w pierwotnych i przewlekłych zakażeniach endodontycznych oraz stanach zapalnych przyzębia. Szczególnie narażone na obecność E. faecalis są zęby poddane nieudanemu leczeniu kanałowemu, gdzie występuje nawet w ponad 70% przypadków. Prawidłowa higiena jamy ustnej jest kluczowa, szczególnie w okresie około zabiegowym, gdyż paciorkowce te łatwo tworzą odporne na czynniki zewnętrzne struktury, określane jako biofilm bakteryjny. Wśród wszystkich paciorkowców E. faecalis odpowiada za największy odsetek zakażeń szpitalnych (w tym groźnych zakażeń związanych z zapaleniem wsierdzia), jednak jednocześnie bardziej niebezpieczny okazuje się jego bliski krewny E. faecium, częściej wykształcający oporność na ważny antybiotyk – wankomycynę.

Rola E. faecalis w mikrobiocie jelitowej jest bardzo interesująca i wciąż nie w pełni poznana.   Chociaż może on żyć spokojnie w przewodzie pokarmowym, nie sprawiając gospodarzowi żadnych problemów, to w przypadku niekontrolowanego rozwoju może przekształcić się w patogen oportunistyczny (korzystający ze sprzyjających okoliczności do wzrostu). Jednocześnie nadmierny rozrost E. faecalis w przewodzie pokarmowym może być bezpośrednio powiązany z antybiotykoterapią i stanem zapalnym w jelitach. U osób z chorobami zapalnymi jelit (IBD), takimi jak wrzodziejące zapalenie jelita grubego i choroba Leśniowskiego-Crohna, częstość występowania E. faecalis oraz jego liczebność w kale są wyższe niż u osób zdrowych. Co więcej, liczebność paciorkowca kałowego w śluzówce jelit jest często powiązana z ciężkością przebiegu choroby. Wciąż dyskusyjne jest, czy to paciorkowiec jest jedną z przyczyn, czy też skutkiem chorób zapalnych jelit, jednak badania na zwierzętach skłaniają obecnie do wniosku, że sam E. faecalis nie jest zdolny do wywołania IBD. Niektórzy badacze dość obrazowo opisują tę bakterię jako swego rodzaju doktora Jekylla i pan Hydea przewodu pokarmowego, szczególnie w kontekście immunologii i odporności człowieka. Jako typowy organizm komensalny (współżyjący z człowiekiem) skutecznie unika ona odpowiedzi ze strony układu odpornościowego, jednocześnie jednak jest w stanie również modulować zachowanie systemu odpornościowego. Zjawisko to ma zatem dwa oblicza – z jednej strony E. faecalis, przenikając poza układ pokarmowy, może sprawiać kłopoty skutecznie unikając mechanizmów obronnych gospodarza, z drugiej strony korzystnie modyfikuje nadmierną odpowiedź immunologiczną prowadzącą do alergii czy stanów zapalnych. W praktyce medycznej, w określonych i kontrolowanych sytuacjach, warto jest zatem wręcz wprowadzić suplementację wyselekcjonowanymi szczepami paciorkowca kałowego – żywymi bądź dezaktywowanymi.

Należy pamiętać, że niekontrolowane zakażenia E. faecalis bardzo często wynikają z nieprawidłowej higieny i szkodliwych przyzwyczajeń osobniczych. Bakteria ta kojarzona jest z tak zwanymi „chorobami brudnych rąk”, czyli infekcjami, które są przenoszone drogą pokarmową i kontaktową poprzez zanieczyszczone ręce. Należy pamiętać, że rozsądne dbanie o zachowanie czystości w swoim otoczeniu w wielu przypadkach chroni przed znaczącą częścią patogenów chorobotwórczych.